621
انواع آبیاری قطره ای همراه با مزایا و معایب آن
آبیاری قطرهای (Drip irrigation) عبارت است از روشی که در آن آب با فشار کم از روزنه یا وسیلهای به نام قطرهچکان از شبکه خارج و به صورت قطراتی در پای گیاه ریخته میشود.
آبیاری قطره ای Drip irrigation
آبیاری قطرهای (Drip irrigation) عبارت است از روشی که در آن آب با فشار کم از روزنه یا وسیلهای به نام قطرهچکان از شبکه خارج و به صورت قطراتی در پای گیاه ریخته میشود. گاهی این نوع آبیاری را آبیاری موضعی (Localized irrigation) نیز مینامند. در صنعت آبیاری واژههای رایج برای تشریح این سیستمها بین افراد و مناطق مختلف، متفاوت است. به هرحال معمولاً به سیستمهایی آبیاری قطرهای اطلاق میشود که از قطره چکانهایی با سرعت جریان کم برای توزیع آب بر سطح خاک استفاده میکنند.
آبیاری موضعی غالباً به سیستمهایی اطلاق میشود که از آبفشانهای کوچک برای پاشش افقی و عمودی آب به صورت قطرات بسیار ریز یا بارش استفاده میکنند. برخی افراد در صنعت، بین میکرو آبفشان که دارای جزء متحرکی نیست و میکرو آبپاش که دارای جزء دورانی است، تفاوت قائل میشوند. سیستمهای آبیاری موضعی/ قطرهای تقریباً همیشه ثابت هستند، بدین معنا که تجهیزاتی مانند لاترال ها و ابزار پخش آب در طول فصل رشد در یک مکان باقی میمانند.
این سیستمها را میتوان به صورت دائمی احداث نمود (به ویژه برای درختها، تاکها و برای برخی از گیاهان ردیفی) یا میتوان آنها را به صورت متحرک طراحی نمود و پس از تکمیل یک فصل آبیاری آنها را به مزرعه دیگری منتقل نمود. سایر سیستمهای آبیاری قطرهای ترکیبی هستند، بدین صورت که شامل یک لوله اصلی توزیع آب، مدفون در زیر خاک با لاترالها و انشعابات قابل حمل میشوند.
انواع آبیاری قطره ای یا موضعی
- آبیاری قطرهای با آرایش یک ردیفه.
- آبیاری قطرهای با آرایش دو ردیفه.
- آبیاری قطرهای با آرایش لوپ حلقهای.
- آبیاری قطره ای با آرایش تیپ نواری.
- آبیاری قطره ای با آرایش بابلر.
- آبیاری قطرهای زیرسطحی.
- آبیاری قطره ای تراوا.
- آبیاری قطرهای سفالی.
- آبیاری قطرهای مهپاش (Mist).
- آبیاری قطرهای میکروجت اسپری.
- آبیاری قطرهای ثقلی کم فشار.
مزایای آبیاری قطره ای
- راندمان بالا: امروزه آبیاری قطرهای کارآمدترین روش در میان سایر انواع روشهای آبیاری محسوب میشود.
- صرفهجویی در مصرف آب: استفاده از یک سیستم آبیاری قطرهای در حد بسیار زیادی تبخیر، تلفات و رواناب را کاهش میدهد.
- صرفهجویی در هزینهها: در آبیاری قطرهای شما آب را مستقیماً به ریشه گیاه میرسانید و با این کار مقدار قابل توجهی در هزینههای خود صرفهجویی میکنید. برآوردها، کاهش هزینهها را از 30% تا 50% در این روش نشان میدهند. در این روش امکان اتوماتیک کردن آبیاری با استفاده از یک تایمر آبیاری به سادگی امکانپذیر است. هزینه خرید و نصب یک تایمر یا کنترلر آبیاری در مقایسه با استفاده از نیروی انسانی بسیار ناچیز و کاملاً مقرون به صرفه است.
- تطبیقپذیری مکانی: آبیاری قطرهای را تقریباً میتوان در هر جایی اجرا کرد و نیازی به تراز بودن مزرعه ندارد. باغهای میوه، تاکستانها، گلخانهها و حتی کشتهای ردیفی، دامنههای تپهها و زمینهای ناهموار و مکانهایی که امکان آبیاری سطحی یا آبیاری بارانی در آنها غیرممکن یا همراه با هزینههای زیاد است.
- سلامت گیاه و کنترل بیماریها: آبیاری قطرهای آب را به پای گیاه میرساند و به برگهای آن نمیپاشد. این عمل از رشد و گسترش قارچها و بیماریهای رایج گیاهان که در اثر رطوبت ایجاد میشوند جلوگیری میکند. مزیت دیگر آن جلوگیری از سوختگی برگها با آفتاب در اثر وجود قطرات آب روی آنها است.
- به دلیل کاربرد در محل و کاهش میزان شسته شدن، تلفات کود و مواد مغذی به حداقل میرسد.
- مدیرت آب در مزارع با اشکال نامنظم آسانتر است.
- میتوان به صورت ایمن از آبهای بازیافتی غیرآشامیدنی استفاده کرد.
- اهمیت نوع خاک در میزان آبیاری کاهش پیدا میکند.
- فرسایش خاک کاهش پیدا میکند.
- رشد علف هرز کاهش پیدا میکند.
- توزیع آب یکنواخت است و با تنظیم شیر در هر خروجی قابل تغییر است.
- هزینه نیروی کارگری کمتری نسبت به سایر روشهای آبیاری دارد.
- میتوان از شیمیاری (به کوددهی و آبرسانی همزمان شیمیاری یا آبیاری شیمیایی گفته میشود) استفاده کرده و تلفات کود را به حداقل رساند.
- از این روش میتوان برای آبهای با کیفیت پایین (آب شور) استفاده نمود.
- باعث تهویه مناسب محیط ریشه شده و شرایط مناسب رطوبت قابل استفاده در خاک را تامین میکند.
معایب آبیاری قطره ای
- نور خورشید میتواند روی لولهها اثر مخرب داشته و عمر آنها را کاهش دهد.
- اگر آب به درستی فیلتر و صاف نشود ممکن است مسیر گرفته شده و تجهیزات درست کار نکنند. شاید گرفتگی قطره چکانها را بتوان مهمترین مشکل آبیاری قطرهای دانست. معمولاً در هر جایی که استفاده از این روش با شکست مواجه شده یا کنار گذاشته شده است، گرفتگی عامل اصلی بوده است. برای جلوگیری از این مشکل دو راه حل اساسی وجود دارد. یکی توجه به کیفیت آب و استفاده از فیلترها برای بالابردن آن و دیگری استفاده از قطرهچکانهایی که امکان گرفتگی در آنها کمتر است. برای این منظور میتوان از برندهای مطرح و با کیفیت استفاده کرد که تولیداتشان شامل محصولات خودشوینده هم است.
- در سیستمهای آبیاری قطرهای زیرسطحی، شخص آبیاریکننده نمیتواند از صحت آبیاری مطلع شود.
- تجمع نمک در سطح خاک: در نتیجهی آبیاری به روش قطرهای، نمک در محیط اطراف گیاه تجمع مییابد و در اثر بارندگیهای کم و به ندرتی که اتفاق میافتد به سطح پایینتر و منطقه توسعه ریشهها نفوذ میکند و موجب اختلال در رشد گیاه میشود. برای جلوگیری از این مشکل توصیه میشود که در هنگام بارندگی سیستم آبیاری قطرهای خود را خاموش نکنید تا نمک و املاح از این منطقه رانده و به اصطلاح خاک شسته شود. همچنین در انتهای هر فصل زراعی و قبل از شروع دوره بعدی، میتوانید با یک آبیاری سطحی سنگین نسبت به شستن نمکها اقدام کنید. پس باید این نکته را مدنظر داشت زمینی که قرار است در آن از سیستم آبیاری قطرهای استفاده شود امکان آبیاری سطحی را داشته باشد.
- محدودیت حرکت آب در خاک و توسعه نیافتن ریشه: علی رغم مزیت مساحت کمتر خیس شده در آبیاری قطرهای نسبت به سایر روشها، مشکلی نیز وجود دارد. در اثر این گسترش کمتر آب، ریشهها نیز به نسبت با رشد کمتری مواجه میشوند. از معایب توسعه نیافتگی ریشه میتوان به مقاومت کم درختان در برابر بادها اشاره کرد. توصیه میشود اجرای این سیستم در ابتدای کاشت درختان میوه صورت بگیرد و حتیالمقدور از تغییر روش آبیاری باغهای مسن و درختان کهنسال، که دارای ریشههای گسترده هستند، به این روش خودداری شود. زیرا این کار باعث کمبود آب در منطقه ریشههای آنها و در نتیجه منجر به صدمه دیدنشان میشود.
- بیشتر قطره چکانهای موضعی دارای فشار پایینی هستند (۵ تا ۱۰ متر). اگر مزرعه دارای شیب تندی باشد، دبی قطره چکان در خلال آبیاری تا حدود ۵۰ درصد پیش بینی شده تغییر کرده و بعد از بستن آب، قطره چکانهای پایینتر همچنان به تخلیه آب ادامه میدهند. برخی گیاهان بیشتر و گیاهان دیگر کمتر آب دریافت میکنند. البته این مسائل با طراحی دقیق رفع میشود.
- بعضی خاکها دارای سرعت نفوذ نهایی کافی برای دریافت دبی تخلیه قطرهچکانها نبوده و تولید روان آب یا شرایط ماندابی مینمایند. معمولاً خاکهای شنی، به ویژه با لایهبندی افقی اندک برای آبیاری موضعی بسیار مناسب میباشند. اینگونه لایهبندی برای آبیاری موضعی مفید است زیرا حرکت جانبی آب را افزایش داده و حجم بیشتری از خاک را مرطوب میسازد. تجربه نشان داده است که خاکهای دارای بافت متوسط مناسب آبیاری موضعی بوده، اما برخی خاکهای بافت ریز، روان آب تولید کردهاند.
- اگر فاصلهی آبیاری زیاد باشد به دلیل اینکه حجم آب ذخیره در خاک زیاد نیست، فرصت گیاه برای استفاده از آب ذخیره شده در خاک کمتر است.
- هزینه اولیه نصب و اجرا: هزینه اولیه نصب و اجرای یک سیستم آبیاری قطرهای نسبت به روشهای سنتی بیشتر است. با توجه به اجزای مورد نیاز و استفاده از لوازم، تجهیزات و ادواتی مانند لوله آبیاری قطرهای، سیستم فیلتراسیون و تزریق کود این هزینهها متغیر است. به نظر میرسد استفاده از این روش برای محصولاتی که سود بیشتری نسبت به سایر محصولات موجود در بازار دارند مناسبتر باشد. برای اجرای این روش در وهله اول حتماً از متخصصان شناخته شده و در مرحله بعدی از لوازم آبیاری با کیفیت و استاندارد استفاده کنید. رعایت نکردن این نکات ضررهای مادی زیاد و جبرانناپذیری را در پی خواهد داشت.
نکته: با اجرای صحیح و اصولی یک سیستم آبیاری قطرهای در بازه زمانی 1 تا 2 فصل زراعی، میتوانید هزینههای خرید لوازم آبیاری و نصب و اجرای آن را پوشش دهید. همچنین بعد از اجرا و استفاده از این سیستم، کاهش قابل ملاحظهای را در صورتحسابهای قبوض آب و برق خود مشاهده خواهید کرد. علاوه بر این با یک برنامه ریزی مناسب و انتخابهای صحیح در خرید لوازم آبیاری، اجزای سیستم آبیاری قطرهای سالها دوام آورده و قابل استفاده خواهند بود.
تجهیزات آبیاری قطره ای
- منبع آب.
- ایستگاه کنترل مرکزی (شامل ایستگاه پمپاژ و ایستگاه فیلتراسیون) که خود ایستگاه پمپاژ شامل پمپ و متعلقات آن است.
- ایستگاه فیلتراسیون نیز از فیلتر سیکلون یا فیلتر شن (بسته به نوع منبع آب برداشتی، یکی از این دو نوع فیلتر استفاده میشود. فیلتر سیکلون یا هیدروسیکلون برای چاههای آب، و فیلتر شن برای استخرهای ذخیره آب میباشد) تشکیل میشود.
- تانک کود.
- فیلتر توری یا دیسکی.
- لوله اصلی.
- لوله آبرسانی.
- لولههای جانبی یا لولههای فرعی (لاترالها).
- قطرهچکان و اتصالات لازم.