3124
ریزوم (ساقه زیرزمینی) Rhizome چیست؟
در گیاه شناسی کلمه ریزوم از واژه یونانی Rhizoma به معنای توده ریشه گرفته شده است و در فارسی زمین‌ساقه و یا ساقه زیرزمینی نامیده می‌شود
ریزوم چیست؟
در گیاه شناسی کلمه ریزوم از واژه یونانی Rhizoma به معنای توده ریشه گرفته شده است و در فارسی زمین‌ساقه و یا ساقه زیرزمینی نامیده می‌شود و اصولاً به ساقه زیرزمینی افقی یا عمودی که داری ریشه های خارجی نابجا و ساقه‌های رونده است اشاره دارد که گیاه را قادر به تکثیر می‌سازد. به طورکلی در گیاهان دارای ریزوم، ساقه به صورت افقی در زیر خاک رشد کرده و برگ ها در قسمت هوایی قرار می گیرند.
ریزومها فاقد کلروفیل بوده و دارای جوانه و برگ‌های فلسی شکل می‌باشند و فرورفتگی‌های قهوه‌ای رنگ در سطح ریزوم نیز درواقع جای زخم فلس‌ها می‌باشند که به تدریج جدا شده و ریخته‌اند. در سطح ریزوم ریشه‌های نابجا نیز مشاهده می‌شوند. گیاهان از ریزوم به منظور ذخیره مواد غذایی نظیر نشاسته و تکثیر استفاده می کنند.
انواع ریزوم
ریزومها بر اساس نوع رشد طولی به دو گروه مونوپودیال و سیمپودیال تقسیم می‌شوند. ریزومهای سیمپودیال، ریزومهای ضخیم و گوشتی بوده که رشد طولی زیادی نداشته و مانند زنجبیل توده‌ای می‌باشند که عمل رشد را جوانه‌های جانبی بر عهده داشته و گرایش به رشد افقی دارند.
در نوع مونوپودیال ریزومها باریک، میان‌گره‌ها طولانی و دارای رشد نامحدود می‌باشند و توده تولید نمی‌کنند. در این ریزومها جوانه‌های انتهایی در رشد نقش داشته و جوانه‌های جانبی خفته باقی می‌مانند. همچنین به ریزومهای عمودی کوتاه که شکل غده‌ای دارند پیاز‌های ریزومی یا کورم (Corm) می‌گویند که توسط برگ‌های فلسی کاغذی پوشانده شده است و در گیاه زعفران و گلایول قابل مشاهده می‌باشد.
گیاهان دارای ریزوم
طیف وسیعی از گیاهان علفی و چوبی دارای ساقه زیرزمینی در زیر خاک می باشند. از جمله گیاهان علفی میتوان به چمن هایی نظیر علف پامپاس و چمن برمودا اشاره کرد. همچنین گیاهان گلدار و زینتی نظیر زنبق، اختر، گل ارکیده و نیلوفر آبی دارای ریزوم می باشند. از سایر گیاهان که مصرف خوراکی نیز دارند میتوان مارچوبه، ریواس، زنجبیل و زردچوبه را نام برد.
درختان سپیدار و بلوط سمی نیز در زیر بستر خاک بهم متصل می‌باشند. در بسیاری از سرخس‌ها و گیاهان پست نیز این اندام مشاهده می‌شود.
تفاوت ریزوم با سایر اندامهای گیاهی
ریزومها در واقع ساقه هستند و نباید با ریشه اشتباه گرفته شوند. ریشه‌ها هیچ گره و یا برگی ندارند و نقش آن‌ها نگه داشتن گیاه در زمین و جذب آب و مواد غذایی می‌باشد، در حالی که ریزومها آب و مواد غذایی را به سایر قسمت‌های گیاه منتقل می‌کنند.
همچنین ریزومها گاهی با ساقه‌های رونده اشتباه گرفته می‌شوند. ساقه‌های رونده از یک ساقه جوانه زده و دارای میان‌گره‌های طولانی می‌باشند و مانند گیاه توت‌فرنگی این ساقه‌ها در سطح خاک تشکیل شده و پس از نزدیک شدن به سطح خاک، تولید ریشه کرده و گیاه جدیدی را تولید می‌نماید…
کاشت و تکثیر ریزوم
استفاده از ریزوم برای تکثیر گیاهان امری رایج در کشاورزی می‌باشد و با قطع قسمتی از ساقه گیاه از بین نرفته و با تولید جوانه‌های جدید گسترش می‌یابد و در جهات مختلف رشد می‌کند. ریزومهای مختلف در شرایط آب و هوایی گوناگون قابل استفاده جهت تکثیر می‌باشند.
برای کاشت ریزوم باید از خاک سبک، نرم و دارای زهکشی مناسب استفاده شود. استفاده از کودها نیز سبب تسریع رشد ریزوم می‌شود. برای کاشت ریزوم آن را داخل خاک مناسب قرار داده و سطح آن را با خاک نرم می‌پوشانند و تا زمان جوانه‌زنی باید سطح خاک مرطوب نگه داشته شود. پس از مدت زمان کوتاهی ریزوم جوانه زده و شروع به رشد و تولید گیاه جدید می‌نماید.