مراحل پرورش و آبیاری زعفران

آبیاری زعفران

تاریخچه کشت زعفران در ایران به سه هزار سال پیش برمی‌گردد و جزء محصولات کشاورزی با ارزش در سراسر دنیا و گران قیمت‌ترین ادویه با نام طلای سرخ به شمار می‌رود و بیش از 90 درصد از تولید جهانی زعفران مربوط به ایران می‌باشد.

گیاه زعفران (Saffron)

زعفران با نام علمی (Crocus sativus) گیاهی چندساله، تک لپه‌ای، علفی و از خانواده زنبقیان بوده که دارای پیاز (بنه) و برگ‌های دراز و سبز می‌باشد. هر پیاز زعفران 5 تا 16 برگ باریک سبز مثل چمن تولید می‌کند و دارای ریشه افشان می‌باشد. گل‌های زعفران بنفش و ارغوانی و متشکل از شش گلبرگ می‌باشند و بخش ارزشمند این گیاه در واقع قسمت کلاله گل و انتهای خامه می‌باشد. دوره گلدهی زعفران معمولاً 15 تا 20 روز است و تکثیر زعفران از طریق بنه انجام می‌گیرد. این گیاه قادر به تولید بذر نمی‌باشد و گل قبل از سایر اندام‌های رویشی ظاهر می‌شود.

پرورش زعفران

زعفران گیاهی نیمه­‌گرمسیری می‌باشد و در مناطقی با زمستان‌های ملایم و تابستان‌های گرم و خشک کشت می‌شود. در مقابل گرما و سرما مقاومت خوبی دارد. کشت زعفران هرساله از خرداد ماه آغاز شده و تا اواسط مهر ماه ادامه دارد و قبل از شروع باران‌های پاییزه انجام می‌گیرد. زعفران در تابستان به دمای 40 درجه سانتیگراد و زمستان به حداقل دمای منفی 40 درجه سانتیگراد مقاوم بوده و قادر به رشد می‌باشد.

بهترین خاک برای کشت زعفران خاک لومی شنی با زهکشی خوب است و قبل از کشت نیاز به شخم زمین تا عمق 50 سانتیمتری و همچنین ترکیب کودها با خاک و مسطح کردن خاک می‌باشد. پیاز‌های زعفران باید سالم و بدون هیچگونه آلودگی باشند و قبل از کشت باید با کنه‌کش‌ها و قارچ‌کش‌ها ضدعفونی گردند.

کشت زعفران به صورت کپه‌ای یا ردیفی به روش آرمانی انجام می‌گیرد که روش آرمانی ارجحیت دارد و بهترین عمق برای کشت زعفران حدود 30 سانتیمتر می‌باشد. به طور متوسط در هر هکتار 3 تا 8 تن پیاز مورد نیاز است. گل‌های زعفران در اوایل آبان ماه ظهور می‌یابند و سپس برگ‌ها ظاهر می‌شوند. پیاز‌های کشت شده زعفران 8 تا 9 سال در زمین مانده و هر سال گل می‌دهند.

آبیاری زعفران

مهم‌ترین عامل رشد این گیاه در مناطق خشک، نیاز کم زعفران به آب آبیاری می‌باشد و حداکثر نیاز آبی این گیاه 6 هزار متر مکعب است. در نقاط مختلف بسته به وضعیت آب و هوایی منطقه، چرخه رشدی گیاه زعفران از اوایل مهرماه تا دهه اول آبان با آبیاری آغاز شده و تا نیمه اردیبهشت ادامه دارد و پس از آن به خواب بهاری و تابستانه می‌رود.

آبیاری در دوره خواب سبب مختل شدن چرخه رشدی زعفران و شکستن خواب آن می‌شود و روی عملکرد اثر منفی دارد و همچنین سبب توسعه آفات و بیماری‌ها می‌گردد. بنابراین آبیاری در ماه‌های خرداد تا شهریور به هیچ وجه توصیه نمی‌شود.

روش آبیاری زعفران در ایران به صورت آبیاری کرتی و سنتی است که سبب هدر رفت بالای آب می‌شود و استفاده از سیستم آبیاری قطره‌ای و بارانی می‌تواند تا 90 درصد راندمان آبیاری را افزایش دهد.

آبیاری زعفران معمولا در چهار نوبت انجام می‌گیرد:

• آبیاری اول یا بسار آب (بار آب) سبب تحریک گیاه و بیدار شدن آن می‌گردد. لذا نیازمند دقت و حساسیت زیادی می‌باشد و آبیاری باید به صورت یکنواخت و کافی انجام شود تا ابتدا گل‌ها و سپس برگ‌ها ظاهر شوند. اگر آبیاری اول زودتر از موعد انجام گیرد سبب رشد زودتر برگ‌ها شده و برداشت گل با مشکل روبرو می‌شود. اولین آبیاری از اوایل مهرماه تا دهه اول آبان بسته به منطقه انجام می‌شود. آبیاری اول باید سنگین و عمیق انجام گیرد زیرا زمین خشک است و باید آب کافی به بنه برسد.
• با توجه به اینکه 15 تا 20 روز پس از آبیاری اول گل‌ها ظاهر می‌شوند، آبیاری دوم پس از اتمام گلدهی و برداشت گل‌ها و حدود 40 روز پس از آبیاری اول انجام می‌گیرد که به آبیاری دوم زائیج آب (زاج آب) نیز گفته می‌شود. میزان این آبیاری یک سوم آبیاری اول و به صورت سطحی توصیه می‌شود.
• آبیاری سوم پس از وجین کردن و پخش کودهای شیمیایی در زمین انجام می‌شود که به آب وجین نیز معروف است. این آبیاری الزامی نبوده و در مناطق بدون بارش زمستانه در اواخر اسفند و اوایل فروردین به صورت سطحی انجام می‌گیرد.
• آخرین آبیاری زعفران به زردآب یا مرگ آب معروف است و در درشت شدن پیازها نقش موثری دارد و باید با دقت انجام گیرد و در مناطق خشک و فاقد باران رایج می‌باشد و از اواسط فروردین تا اوایل اردیبهشت و قبل از زرد شدن برگ‌های پیاز انجام می‌شود.

بعد از آبیاری اول سله‌شکنی سطح مزرعه به نحوی که پیازها آسیب نبینند انجام می‌گیرد که سبب می‌شود رطوبت خاک حفظ شده و تهویه انجام گیرد. بهترین زمان مبارزه با علف‌های هرز نیز در مزارع زعفران بعد از آبیاری دوم می‌باشد. همچنین کود اوره باید پس از برداشت گل و قبل از آبیاری دوم به صورت سرک در زمین مصرف شود. توجه به این نکته که در هنگام آبیاری میانگین دمای هوا در 48 ساعت متوالی باید کمتر از 12 درجه سانتیگراد باشد حائز اهمیت است.