آریس

جستجو ...
0
2 سال پیش

2485

آریس

آفت سن گندم و نحوه کنترل آن

سن گندم، يكی از مهم­ترين عوامل محدودكننده توليد غلات، به خصوص گندم و جو در اكثر نقاط ايران است و مخرب­ترین آفت مزارع گندم و جو در ايران محسوب می­‌شود.

سن گندم (Eurygaster integriceps)، یکی از مهم­ترین عوامل محدودکننده تولید غلات، به خصوص گندم و جو در اکثر نقاط ایران است و مخرب­ترین آفت مزارع گندم و جو در ایران محسوب می­‌شود. هر سال برای کنترل این آفت بیش از یک و نیم میلیون هکتار زمین، سم­پاشی می شود.

درصد خسارت و کاهش عملکرد سالانه این آفت در مزارع جو 20 تا 30 درصد و در مزارع گندم 50 تا 60 درصد برآورد شده است. سن گندم برخی ترکیبات شیمیایی را به درون دانه غلات وارد می­کند که موجب کاهش کیفیت آرد حاصل از این غلات می­‌شود. با کنترل این آفت می­‌توان افزایش کمی و کیفی تولید را به طور چشمگیری بهبود بخشید.

سن گندم

مشخصات ظاهری سن گندم

 حشرات بالغ سن گندم معمولاً به طول 13-11 میلی­متر و به عرض 8-6 میلی­متر هستند، بدن بیضی شکل، با سپرچه بزرگ که کاملاً شکم حشره را می‌­پوشاند. رنگ حشره کامل بسیار متغیر و عموماً زرد تا قهوه‌­ای است. سر حشره به شکل مثلث است و روی آن دو عدد شاخک است و سه جفت پا دارد. هر حشره ماده حدود 70 تخم در 5 دسته 14 تایی معمولاً در قسمت پشت یا روی برگ‌­ها می‌­گذارد. تخم این حشره کروی و به قطر تقریبی یک میلی­متر و رنگ تخم تازه سبز روشن بوده و پس از دو تا سه روز در سطح آن نقطه­‌های ریز تیره رنگی پدیدار می­‌شود. حدود یک هفته بعد از تخم­ریزی لکه­‌ای به شکل لنگر کشتی به رنگ قرمز در زیر پوسته تخم آشکار می­‌شود و حدود 12-10 روز بعد از تخم‌­ریزی، پوره که همان نوزاد سن است خارج می‌­شود.

سن گندم سالانه دارای یک نسل است و هر کدام از آن­ها حدود یک سال زنده می‌ماند. سن گندم در طول سال، سه مرحله مختلف زندگی دارد:

مرحله اول: تولید مثل و تکامل در مزرعه که با جفت‌­گیری، تخم‌­گذاری و تکامل پورگی، مشخص می‌­شود.

مرحله دوم: مرحله غیرفعال که در آن، حشرات کامل در طول تابستان، پاییز و زمستان، حالت دیاپوز (خواب) به خود می‌­گیرند و زیر گیاهان مرتعی و گاهی درختان جنگلی، سنگ‌­ها و برگ­‌های خشک، تابستان­‌گذرانی و زمستان­‌گذرانی می­‌کنند.

مرحله سوم: مهاجرت از کوه به مزارع و یا برعکس، مهاجرت از مزارع به اماکن زمستا­ن ­گذران.

سن گندم از نمای نزدیک

نحوه خسارت سن گندم

نحوه خسارت زدن سن گندم

 حشره کامل سن گندم در دامنه کوه­‌ها و در زیر علف‌­ها و بوته­‌ها به‌خصوص بوته‌­های گون و درمنه زمستان را می‌­گذراند و در ابتدای فصل بهار و پس از گرم شدن هوا به سمت مزارع گندم و جو پرواز می­‌کنند. به عمل پرواز سن‌­ها و رسیدن آن­ها به مزارع گندم و جو "ریزش سن مادر" گویند.

ریزش از یک تا سه مرحله انجام می­‌شود. بیشترین ریزش سن مادر در موقع پنجه‌­زنی است و تا خوشه­‌دهی گندم ادامه می­‌یابد. وقتی که سن مادر از کوه به مزرعه هجوم می‌­آورد به بوته­‌های جوان حمله می­‌کند و در محل­‌های تغذیه، برگ­ها باریک و زرد تا سفید شده و قسمت بالاتر می­‌افتد، جوانه مرکزی یا پنجه­‌ها خشک می­‌شوند، ممکن است تمام خوشه نورس سفید شود که این خوشه‌­ها چروکیده شده و یا اصلا دانه‌­ها نمی‌­بندند.

سن مادر با ورود به مزرعه و پس از یک تا دو هفته تغذیه از برگ، ساقه و جوانه مرکزی گیاه گندم جفتگیری کرده و تخم‌­های خود را غالباً در پشت برگ­های گندم می‌­گذارد. پس از تفریخ تخم‌­ها، پوره‌­ها خارج می­‌شوند.

رنگ پوره­‌های سن اول سیاه می‌­باشد. پوره‌­های سن اول خیلی کوچک بوده و در قسمت پایین بوته­‌های گندم و پشت برگ­ها در سایه زندگی می‌­کنند. پوره‌­های سن اول بدون حرکت و تغذیه می­‌مانند و پس از این مرحله دوره تغذیه و رشد شروع می­‌شود.

بنابراین بیشترین خسارت حمله سن از مرحله دوم پورگی به بعد بوده که این مرحله خسارت، همزمان با شیری و یا خمیری شدن دانه‌­های گندم می­‌باشد. رشد و تکامل پوره­‌ها همزمان با رشد گندم بوده و پس از برداشت محصول، تغذیه سن­‌ها نیز به پایان می­رسد و در اواخر خرداد و اوایل تیرماه حشرات به اماکن کوهستانی خود پرواز می‌­کنند. خسارت حشرات کامل سن گندم به صورت کاهش کمیت و خسارت پوره‌­ها و سن­‌های نسل جدید به صورت کاهش کیفیت می­‌باشد.

تغذیه­‌ی پوره­‌ها و سن­‌های نسل جدید باعث می­‌شود که دانه­‌های نرم و لطیف، لاغر و چروکیده و پوک شوند و دانه‌­ها ارزش نانوایی ندارند. حد قابل تحمل سن­‌زدگی دانه­‌ها دو درصد است، دانه‌­هایی که بیش از دو درصد آن­ها سن­‌زدگی داشته باشند فاقد کیفیت نانوایی هستند. حشرات کامل نسل جدید خطرناک‌ترین مرحله از نظر خسارت وارده به دانه هستند. محل وارد شدن خرطوم حشره به دانه گندم به شکل نقطه تیره رنگی دیده می‌شود که هاله­‌هایی گرد و رنگ‌­پریده آنرا احاطه می‌کند.

سن گندم روی گندم

کنترل آفت سن گندم

کنترل آفت سن

مبارزه بر اساس تراکم جمعیت آفت و با نظر کارشناسان در دو مرحله سن مادر و پوره اجرا می‌­شود. با توجه به شرایط اقلیمی در مناطق گرمسیر از اواخر بهمن و در مناطق معتدله از اواسط اسفند به بعد بازدید و بررسی مزارع انجام و در صورت مشاهده ریزش سن­‌های مادر به مزارع، آماربرداری و شمارش سن­‌های مادر با روش کادراندازی انجام می­‌شود.

اگر تراکم سن مادر بسته به دیم یا آبی بودن و میزان عملکرد (عملکرد بالاتر یا پایین‌­تر از سه تن در هکتار) به حد خاصی که نرم نام دارد برسد، مبارزه انجام می­‌شود. در خصوص پوره­‌ها نیز از مزارع بازدید و آماربرداری به عمل می­‌آید و در صورتی که تراکم به حد نرم مبارزه رسیده باشد، با نظر کارشناسان، با استفاده از سموم توصیه شده مبارزه شیمیایی انجام می­‌گیرد.

روش­های کنترل سن گندم

به منظور کنترل آفت سن گندم تلفیقی از روش­ها لازم بوده که به شرح زیر است:

کنترل آفت قبل از حمله به مزارع:

 شامل جمع­‌آوری حشرات بالغ از مناطقی که زمستان خود را در آن جا می‌­گذرانند (مناطق زمستان­‌گذران).

کنترل زراعی:

  • شخم مزارع رها شده پس از ریزش سن مادر: مناسب‌­ترین زمان شخم موقعی است که پوره‌­ها از تخم خارج شده­‌اند و هنوز به سن کامل نسل جدید تبدیل نشده‌­اند.
  • رعایت تناوب زراعی و استفاده از محصولاتی مانند نخود و عدس در تناوب با غلات.
  • به‌­زراعی در کشت غلات که باعث می­‌شود گیاه بهترین رشد و نمو را داشته و در نتیجه زودتر برداشت گردد.
  • استفاده از ارقام زودرس (به طوری که برداشت محصول قبل از خروج پوره‌­ها از تخم باشد) و همچنین استفاده از ارقام مقاوم.

کنترل زیستی:

سن گندم دارای دشمنان طبیعی زیادی است که هم در مزرعه و هم در مناطق زمستان­‌گذران موجب کاهش جمعیت این حشرات می­‌شوند. برخی از این دشمنان طبیعی، زنبورها و مگس­‌های پارازیتویید هستند. تولید و کاربرد زنبورهای پارازیتویید در مزرعه، نتایج خوبی را دربرداشته است. جمع‌­آوری قارچ Beauveria bassiana از مناطق مختلف کشور و ایجاد بانک عوامل بیماری­زای سن گندم نیز یکی از روش­های کنترل زیستی این آفت می‌­باشد. 

 کنترل شیمیایی:

رایج‌­ترین روش کنترل سن گندم استفاده از سموم شیمیایی است. جهت مبارزه شیمیایی با این آفت می‌­توان از سموم تری­کلروفن %80 SP به میزان 1.2 کیلوگرم در هکتار (بیشتر برای کنترل سن مادر)، دلتامترین 2.5% EC به میزان 300 میلی­‌لیتر در هکتار، دلتامترین 2.5% SC به میزان 250-180 میلی‌­لیتر در هکتار، دلتامترین 2.5% Tablet به میزان 15 عدد در هکتار، دلتامترین 10% EC به میزان 45 میلی‌­لیتر در هکتار، دلتامترین 5% EC به میزان 90 میلی­‌لیتر در هکتار، فنیتروتیون 50% EC به میزان یک لیتر در هکتار، لامبداسای­‌هالوترین 10% CS به میزان 75 میلی­‌لیتر و لامبداسای‌هالوترین 5% SC به میزان 150 میلی‌­لیتر در 300 لیتر آب استفاده نمود.

منابع:

شهرام شاهرخی خانقاه، عوامل زنده خسارت‌زای گندم و مدیریت آن، موسسه تحقیقات گیاه پزشکی کشور.
آرزو سامی، سن گندم، مدیریت جهاد کشاورزی شهرستان شهرضا، اداره ترویج کشاورزی.
حسن عسگری، دستورالعمل كنترل زيستی سن گندم در مكان های زمستان گذران، سازمان تحقيقات، آموزش و ترويج كشاورزی، معاونت ترويج.

 

با ثبت دیدگاه قوانین و مقررات آریس را می پذیرم.