3747
آفت کرم خراط و روش های پیشگیری و مبارزه با آن
کرم خراط به اسامی پروانه فری، پروانه خراط و شب پره پلنگی معروف است. این آفت دارای لارو چوبخوار میباشد که در تنه و شاخههای درختان هدف دالانهای طولی ایجاد میکند که باعث ضعف درخت میشود.
کرم خراط به اسامی پروانه فری، پروانه خراط و شب پره پلنگی معروف است. این آفت دارای لارو چوبخوار میباشد که در تنه و شاخههای درختان هدف دالانهای طولی ایجاد میکند که باعث ضعف شدید درخت میشود.
پس از حمله این آفت، مقدمات حمله و خسارت آفات دیگری نظیر سوسکهای پوستخوار و سایر چوبخوارها به درختان خسارت دیده فراهم میشود که اهمیت این آفت را دو چندان میکند. در شرایط آب و هوایی معتدل گرم با فصل رویش طولانی، این آفت خسارت بیشتری وارد میکند. کرم خراط به 150 گونه گیاهی مثمر و غیرمثمر مانند: سیب، گلابی، گردو، به، زیتون، گیلاس، گوجه، هلو، افرا، بید مشک، بید، صنوبر، نارون، بلوط و .... حمله میکند. از درختان مثمر، سیب و گردو میزبان اصلی آن در ایران است.
مشخصات ظاهری کرم خراط
حشره کامل کرم خراط (L. pyrina Zeuzera)، شب پرهای است با جثه نسبتاً بزرگ که عرض بدن با بالهای باز، حدود 60- 45 میلیمتر است. حشره ماده پس از جفتگیری، تخمهای خود را در شکافهای تنه، شاخه، سرشاخه و اطراف جوانهها، دمبرگ درختان، دالانهای قدیمی به وجود آمده از خسارت سایر آفات چوبخوار و حتی روی زمین میگذارد. تخمهای تازه گذاشته شده بیضوی شکل به رنگ سفید با زمینهی زرد هستند که در مراحل آخر زمینه خاکستری پیدا میکنند. هر حشره ماده 500 الی 1000 تخم میگذارد.
بسته به دمای منطقه به فاصله یک تا دو هفته تخمها تفریخ شده و لاروهای کوچکی خارج میشوند. لاروهای کامل این آفت به طول 30 تا 35 میلیمتر میباشند. دوره شفیرگی 20 الی 40 روز به طول میانجامد.
نحوه خسارت کرم خراط
کرم خراط بسته به شرایط (ارتفاع از سطح دریا و عرض جغرافیائی) در ایران هر سه سال، دو نسل یا هر دو سال یک نسل دارد. این آفت زمستانها را به صورت لاروهای سنین مختلف در درون شاخه درختان میگذراند. اواسط بهار، لاروهایی که رشدشان کامل شده، به شفیره تبدیل میشوند و حدود دو هفته بعد، از اواخر بهار، شب پرهها به تدریج ظاهر میشوند.
دوره ظهور حشرات بالغ، تدریجی و نسبتاً طولانی بوده و بسته به شرایط آب و هوایی منطقه از اواسط اردیبهشت ماه شروع و تا اواخر شهریور ماه ادامه دارد.
حشرات کامل تغذیهای ندارند و به جهت داشتن جثه بزرگ و سنگین قادر به پروازهای طولانی نیستند. عمده خسارت این آفت در مرحله لاروی میباشد. لاروهای سن اول پس از خروج از تخم، یک محفظهی بسیار نازک ابریشمی از تار دور خود تنیده و در داخل آن محفظه، مدتی (حداکثر 2 روز) باقی میمانند. پس از این مدت خارج شده و با سرعت زیاد در جستجوی محل مناسب جهت نفوذ برآمده و روی درخت پراکنده میشوند.
لاروها پس از خروج از تخم، متوجه سرشاخهها و قسمتهای چوبی نشده درخت میشوند و از محل اتصال دمبرگ وارد شاخه میشوند. سرشاخههایی که مورد حمله اولیه این لاروها قرار میگیرند، اغلب خشک میشوند.
هر لارو جهت تکمیل نمودن دور تغذیه و زندگی خود 4 تا 5 بار جا به جا میشود. لاروها ضمن تغذیه از چوب با ایجاد دالان در طول ساقه به پیش میروند و فضولات قهوهای رنگ و خاک اره مانند از سوراخهای روی تنه و سرشاخهها بیرون ریخته میشود.
گاهی از این سوراخها شیره نباتی نیز خارج میشود. این علائم وجود سوراخ فعال لاروی آفت را در درخت مشخص میکند. کانالهایی که در داخل چوب درختان میزبان به وسیلهی لارو کرم خراط به وجود میآیند، مستقیم بوده و حدود 30 تا 40 سانتیمتر طول دارند و بسته به گونهی میزبان تا یک متر هم دیده شده است.
به تدریج که لاروها رشد میکنند، محل خود را عوض کرده و داخل شاخههای ضخیمتر و مسنتر درختان میشوند. به این ترتیب شاخههای قطور و تنه اصلی را مورد حمله قرار میدهند و میتوانند درخت را به تدریج از بین ببرند.
روش های مختلف کنترل و جلوگیری از خسارت آفت
برنامههایی که میتواند در کاهش و محدود کردن جمعیت آنها موثر واقع شود به شرح زیر قابل توصیه است:
دسته اول: روشهای پیشگیری از حضور آفت
1- حمایت و حفاظت از دشمنان طبیعی:
یکی از روشهای کنترل بیولوژیک حمایت و حفاظت از دشمنان طبیعی است که از سمپاشی بیرویه جلوگیری میکند. دشمنان طبیعی شامل مورچهها (تغذیه از تخم آفت)، برخی از سنها (تغذیه از لارو آفت)، عنکبوتها، برخی از زنبورهای خانواده Ichneumonidae (تغذیه از لارو و شفیره آفت)، مگس پارازیت از خانواده Odiniidae (تغذیه از لارو آفت) و پرندهها به ویژه دارکوب میباشند.
2- عوامل فیزیکی و اقلیمی:
عامل سرما در کاهش جمعیت آفت نقش اساسی داشته و بیشتر لاروها به برودتهای زیر صفر حساس هستند. به طوری که کاهش جمعیت آفت در سالهای پس از زمستان سرد و یخبندان مشهود است. این آفت خشکی دوست بوده و در شرایط تنشهای خشکی و گرمایی طغیان میکند.
دسته دوم: روشهای پیشگیری از خسارت آفت
از جمله روشهای پیشگیری عبارتند از:
1- اجرای صحیح اصول باغبانی شامل انتخاب نهال خوب، با کیفیت، سالم، قوی، رعایت نکات فنی و اصول صحیح کاشت درختان، فراهم کردن شرایط رشدی مناسب و مقابله با عوامل خسارتزا بسیار مهم است.
2- رعایت بهداشت باغ از قبیل هرس سرشاخههای آلوده به لاروهای آفت و معدوم نمودن آنها در شرایطی که که میزان خسارت کم باشد، مؤثر است.
3- مراقبتهای رایج در مرحله داشت درختان نظیر کوددهی و تغذیه بهینه درختان و انجام عملیات آبیاری کافی و به موقع مفید میباشد. به منظور تقویت درختان لازم است کودهای حیوانی و یا دیگر کودهای آلی، به همراه کودهای شیمیایی کامل (به ویژه کودهای حاوی پتاسیم بالا) با روشهای رایج (مصرف به صورت چالکود و محلولپاشی) و در زمان مناسب مورد استفاده قرار گیرد.
4- شخم اطراف درختان و زیر و رو کردن خاک در بهبود تهویه، نفوذپذیری خاک، جذب آب و مواد غذایی توسط ریشهها موثر است و باعث شادابی درختان میگردد.
دسته سوم: روشهای کنترل آفت
- کنترل با استفاده از روش مکانیکی:
شامل فرو بردن سیمهای فلزی قابل انعطاف در سوراخهای لاروی، مسدود کردن سوراخهای لاروی به وسیله توری و موادی مانند گل رس یا بتونه.
- کنترل با استفاده از روشهای رفتاری:
جلب و جمعآوری حشرات کامل به دلیل محدود بودن جمعیت با قدرت باروری بالا و تخمریزی زیاد آفت بسیار مهم و قابل اجرا میباشد که در کاهش انبوهی آفت در سطح باغ مؤثر است. یکی از روشهای مهم رفتاری، استفاده از تله میباشد. دو گروه از تلهها که اساس کار آنها نور و فرومون میباشد در شکار و جمعآوری پروانهها تأثیر به سزایی دارد.
الف) تلههای نوری:
بر اساس جلب شب پرهها به طرف نور کار میکند. عمدتاً به کمک وسایل الکتریکی نوری میباشد که در شکار پروانههای نر و ماده کاربرد دارند. در مناطقی که روشنایی در اختیار نباشد، میتوان از چراغهای فانوسی استفاده نمود.
ب) تلههای فرومونی: مبنای کار این تلهها استفاده از فرومون جنسی میباشد. کنترل فرومون جنسی به دو روش: شکار انبوه و اخلال در جفتگیری انجام میشود.
1- شکار و جمعآوری شب پرههای کرم خراط با استفاده از فرومونهای جنسی (شکار انبوه):
با استفاده از تلههای پلاستیکی که فرومون جنسی در آن وجود دارد، میتوان حشرات نر این آفت را به تعداد زیاد جمعآوری و شکار کرد. این نوع تله میبایست به تعداد 10 تا 16 عدد در هر هکتار و در ارتفاع بالاتر از 6 متر از سطح زمین نصب گردد. خالی بودن اطراف تله از برگ و شاخه، فاصله مناسب نصب تله از شاخهها و تنه درخت، دور بودن تله از نور خورشید برای استفاده از این تله الزامی است.
2- اخلال در جفتگیری شب پرههای کرم خراط با استفاده از فرومونهای جنسی:
در این روش از کپسولها یا محملهای فرومونهای جنسی به تعداد زیاد به صورت مستقیم و بدون کاربرد تله استفاده میشود. هدف از این کار اشباعسازی فضای باغ و درختان از فرومون جنسی شب پرههای ماده و جلوگیری از جفتیابی و جفتگیری شب پرههای نر میباشد. از جمله فرومونهایی که موجب اخلال در جفتگیری میشود میتوان به Isonet - Z و Zeutec اشاره کرد.
در این روش قبل از ظهور حشرات کامل، تقریباً اوایل اردیبهشت ماه نسبت به نصب فرمونها بایستی اقدام گردد. برای کنترل این آفت تعداد فرمون جنسی نصب شده 300 تا 350 عدد در هکتار میباشد. این فرومونها به مدت 120 روز در محیط دوام دارند. 70% از این فرومونها در ارتفاع پایین درختان و 30% باقی مانده در ارتفاع 1/5 متر پایینتر از تاج درخت، به شاخهها نصب میشوند. توصیه میشود بر روی درختان حاشیهای باغ، تعداد بیشتری فرومون نسبت به درختان مرکزی نصب شده و جهت وزش باد نیز در نصب فرومونها مورد توجه قرار گیرد.
این روش باید به طور مستمر در طی چندین سال (حداقل 3 سال) انجام گردد تا موجب کنترل و کاهش جمعیت در سالهای آتی شود.
کنترل شیمیایی کرم خراط
- محلولپاشی:
اصولاً مصرف آفتکش به صورت محلولپاشی بر روی درختان میزبان کرم خراط، توصیه نمیشود. زیرا درختانی نظیر به، سیب و گلابی که در برنامه کنترل آفات آنها، آفتکشها مصرف میشوند، نیازی به کنترل شیمیایی کرم خراط به صورت جداگانه نیست. در مورد کرم خراط، در درختان گردو چنانچه پس از گذشت دو سال و مشخص شدن نتیجه کار، آفت به دلایل مختلف کنترل نشد، اقدام به کنترل شیمیایی میشود.
بر این اساس میتوان از امولسیون 60% دیازینون به نسبت 1/5 در هزار به ترتیب 15 و 25 روز پس از اولین شکار تلههاي فرمونی اقدام کرد. در مناطق با آلودگی بسیار شدید، 10 روز پس از دومین سمپاشی، میتوان به انجام سومین سمپاشی اقدام کرد. زمان سمپاشی در کشور خرداد ماه میباشد. قابل ذکر است که زمان دقیق آن در مناطق مختلف با استفاده از تلهها و شکار شب پرهها تعیین میگردد.
- تزریق محلولهای سمی:
تزریق محلولهای سمی تبخیر شونده به درون دالانهای لاروی با استفاده از سرنگ در شرایط کاملاً ایمن با پوشش و تجهیزات مناسب انجام شود. از جمله این ترکیبات میتوان به سموم آمبوش، دسیس و دورسبان اشاره کرد. بلافاصله پس از تزریق چند سیسی از این ترکیبات به درون دالان لاروی، این دالانها به وسیله مواد مختلف نظیر رس یا بتونه مسدود میشود.
- استفاده از پنبه آغشته به سموم تبخیر شونده:
استفاده از پنبه آغشته به سموم تبخیر شونده در سوراخهای لاروی با حفط نکات ایمنی نیز موثر است.
- تزریق قرصهای تدخینی:
قرار دادن قرصهای تدخینی نظیر فستوکسین با رعایت موارد ایمنی داخل دالان لاروی و مسدود کردن آن با گل یا خمیر (مل+ سریش)، در سطح کوچک جوابگوی کنترل آفت میباشد. در نهالها یا درختان کوچک قرص را به چند قطعه تقسیم کرده و یک تکه از آن را در دالان قرار داد. زیرا قرص بزرگ موجب ترکیدگی شاخههای با قطر کم درختان میشود.
- استفاده از اسپری سوسککش:
برای از بین بردن لاروهای درون دالان میتوان از اسپری سوسککش نیز استفاده نمود. بعد از مصرف دهانه دالان با سریش یا خمیر مسدود شود.
- تزریق خمیر سمی:
با استفاده از سموم با قدرت تبخیر بالا مانند دورسبان با دوز 1 درصد و مخلوط مل و یا سریش و روغن الیاف خمیر سمی مناسب تهیه میشود. رعایت نکات ایمنی الزامی است. خمیر سمی باید بلافاصله بعد از تهیه درون دالانهای لاروی تزریق گردد. مسدود کردن دالانها در طول فصل به خصوص در اردیبهشت ماه و مهر ماه انجام میشود.
طرز تهیه خمیر سمی: مل نقاشی 1 کیلوگرم + سم دورسبان 100 سیسی + روغن الیاف 150 سیسی + مقداری آب.
منابع
- رئوف کلیائی، آرمان آوندفقیه، محمد جواد ارده، علی حسینی قرالری، عزیز شیخی گرجان، علی اکبر کیهانیان، مجید حسنی مقدم و علی محمدی پور. 1395. مدیریت تلفیقی کرم خراط Zeuzera pyrina (Lep: Cossidae). موسسه تحقیقات گیاهپزشکی کشور، نشریه ترویجی.
- محمد حسن بشارت نژاد. 1398. مدیریت کنترل کرم خراط درختان میوه. سازمان جهاد کشاورزی شرقی. مدیریت هماهنگی ترویج کشاورزی. اداره برنامه ریزی رسانههای ترویجی.
- ابوالفضل آذربایجان حاجیلو، عباس روحبخش، سعید حاجی احمدپور. 1394. مدیریت تلفیقی کنترل آفت کرم خراط. سازمان جهاد کشاورزی شرقی. مدیریت هماهنگی ترویج کشاورزی. اداره رسانههای آموزشی. نشریه شماره 140.
- هادی زهدی. آفت کرم خراط گردو. سازمان جهاد کشاورزی استان کرمان. مدیریت هماهنگی ترویج کشاورزی.
- محمدجواد ارده.1397. دستورالعمل اجرایی به کارگیری تله فرمونی برای شکار پروانههای نر کرم خراط Zeuzera pyrina. موسسه تحقیقات گیاهپزشکی کشور.
- سعيده نوربخش. 1400. فهرست آفات، بيماریها و علفهای هرز مهم محصولات عمده کشاورزی آفتکشها و روشهای توصيه شده جهت کنترل آنها. سازمان حفظ نباتات معاونت کنترل آفات.