15603
گیاه کاملینا - گیاهی پرسود اما کم توقع
گیاه کاملینا علاوه بر مقاومت به خشکی و سرما، مقاومت بالایی نسبت به آفات و امراض رایج در دانه های روغنی دارد.
گیاه کاملینا و دلایل اهمیت آن
کاملینا (Crantz L. Camelina sativa) یک گیاه دانه روغنی کمتر شناخته شده از خانواده شببو میباشد. این گیاه قادر است در شرایط مختلف آب و هوایی رشد نماید و نسبت به سایر دانههای روغنی نیاز کمتری به آب و کود دارد. در این مقاله از آریس به معرفی کامل این گیاه خواهیم پرداخت.
گیاه کاملینا علاوه بر مقاومت به خشکی و سرما، مقاومت بالایی نسبت به آفات و امراض رایج در دانههای روغنی دارد. پتانسیل بالای تولید آن در شرایط دیم به اثبات رسیده و گزینهی مناسبی جهت تناوب با غلات دانهریز میباشد. این گیاه در اکثر استانهای کشور در شرایط دیم کشت شده است و عملکرد رضایت بخشی داشته است.
روغن کاملینا در بازارهای جهانی به عنوان یک روغن با ارزش و با کیفیت بالا شناخته میشود که علاوه بر مصارف غذایی در صنایع آرایشی، بهداشتی و صنعتی هم مورد استفاده قرار میگیرد.
دارا بودن میزان امگا 3 بالا (بیش از 30 درصد)، داشتن خواص دارویی فراوان، استفاده در صنعت تغذیه طیور و ماهی و داشتن سطوح بالایی از آنتیاکسیدانها (به ویژه ویتامین E) از مزایای دیگر گیاه کاملینا میباشد.
ویژگیهای گیاهشناسی کاملینا
کاملینا گیاهی علفی دارای ساقه راست و کمی خشن، دارای برگهای ساده با آرایش متناوب، فاقد گوشوارک و کرکدار است. ارتفاع این گیاه بین 120-30 سانتیمتر است.
برگها باریک و دراز به طول 8-2 سانتیمتر و عرض 2-10 میلیمتر میباشد و پهنک منتهی به دو زائده در محل اتصال به ساقه میباشد.
گلها دوجنسه، به رنگ زرد کمرنگ و به صورت خوشهای گروهبندی میشوند. گلها در رأس انشعابات ساقه قرار میگیرند. میوه خورجینک به شکل گلابی و طول 10-5 میلیمتر و محتوی بذور کوچک میباشد.
میوه به رنگ زرد کمرنگ یا نارنجی، قهوهای مایل به زرد، خشن با سطح مضرسی میباشد. وزن هزار دانه این گیاه از 0/8 تا 2 گرم متغیر است. بذور این گیاه دارای 38 تا 43 درصد روغن و 27 تا 32 درصد پروتئین هستند.
نقش عوامل مختلف بر عملکرد کاملینا:
شرایط مورد نیاز و دوره رشدی:
گیاه کاملینا در خاکهای سبک و متوسط (خاکهای لومی و شنی با کمترین حاصلخیزی) رشد میکند. pH مناسب خاک برای کشت 5/8 تا 8 میباشد. این گیاه به خوبی در آب و هوای معتدل رشد میکند و تحمل بالایی به گرما و خشکی و مقاومت بالایی به ریزش دانه دارد.
این گیاه محصولی با دوره رشد کوتاه و دوره بلوغ 85 تا 100 روزه است. بذر کاملینا میتواند در دمای یک درجه سانتیگراد جوانه بزند و گیاهان جوان به دمای زیر صفر و یخبندان مقاومت نشان میدهند. بنابراین تحمل به سرما، کشت این محصول را در پاییز و زمستان تسهیل میکند.
تناوب زراعی:
کاملینا میتواند به عنوان گزینه مناسبی در تناوب با غلات باشد. تناوب این گیاه با گندم و دیگر غلات جهت افزایش کیفیت خاک مفید است.
تهیه بستر کشت:
با توجه به اندازه و حجم کوچک بذور این گیاه، خرد کردن کلوخههای بزرگ از اهمیت بالایی برخوردار است. بنابراین یک بار شخم عمیق و دیسک سنگین قبل از کشت الزامی است.
تاریخ کاشت:
کشت کاملینا باید در تاریخ کاشت توصیه شده در منطقه موردنظر انجام شود. کاشت در تاریخ مناسب موجب میشود بوته کاملینا قبل از شروع سرما به مرحله 8- 6 برگی رسیده و وارد مرحله روزت شده و مقاومت خوبی به سرما پیدا نماید.
در غیر این صورت، بوته کاملینا با شروع سرمای زمستان، فرصت کافی برای رشد نخواهد داشت و احتمال خسارت سرما افزایش مییابد. عدم رعایت تاریخ کاشت مناسب در مناطق گرم به دلیل کوتاه شدن دوره رشد و مواجه شدن با گرمای اواخر فصل، باعث افت شدید عملکرد دانه میشود.
تأخیر در کشت در مناطق گرم نیز اگر چه از نظر سرمازدگی مشکل چندانی ایجاد نمیکند ولی به علت برخورد مرحله دانهبندی گیاه با گرمای شدید موجب کاهش شدید عملکرد میشود. به طور کلی بر اساس تحقیقات انجام شده و تجربیات حاصل شده، تاریخ کاشت مناسب کاملینا همزمان با کشت پاییزه کلزا و قبل از شروع بارندگیهای پاییزه پیشنهاد میگردد.
تاریخ کشت کاملینا برای مناطق گرم و خشک حداقل 3-2 هفته قبل از تاریخ کاشت توصیه شده گندم و در دهه اول آبان ماه پیشنهاد میگردد.
میزان بذر، تراکم بوته و فاصله کاشت:
بذر کاملینا نسبتاً ریز است. میزان بذر مصرفی را باید به گونهای تنظیم کرد که تراکم مناسب و یکسانی در سطح مزرعه ایجاد گردد. این تراکم بین 200 تا 400 بذر در متر مربع میباشد.
از نظر وزنی، میزان بذر مصرفی در مناطق گرم و خشک را بین 4 تا 6 کیلوگرم در هکتار در نظر میگیرند اما در صورت غیریکنواختی مزرعه در کشت آبی تا 10 کیلوگرم در هکتار افزایش مییابد.
فاصله خطوط کاشت بین 20 تا 30 سانتیمتر میباشد. در صورتی که فاصله خطوط حدود 15 سانتیمتر باشد، هجوم علفهای هرز کمتری مشاهده میگردد.
روش کاشت:
با توجه به ریز بودن بذر کاملینا کشت با استفاده ریزدانهکارها، به خصوص یونجهکارها انجام میگیرد. در این حالت بدون اعمال عمق کاشت (سقوط آزاد بذر از نازلها) با استفاده از شانه فلزی یا هر وسیله دیگری میتوان بذور را به طور سطحی با خاک مخلوط کرد.
کاشت دستی نیز در صورت به کارگیری دقت بالا در تقسیم بذور امکانپذیر است. در این حالت پس از توزیع بذر در سطح خاک نیاز است که بذر به صورت سطحی با الوار چوبی پشت تراکتوری با خاک مخلوط گردد.
عمق مناسب کاشت 0/8 تا 1 سانتیمتر میباشد. البته در برخی مطالعات عمق کاشت را 2 سانتیمتر برای برخی از خاکها با شرایط تغییرات دمایی و رطوبتی بالا، سودمند اعلام کردهاند.
داشت گیاه کاملینا
کود مصرفی:
به طور کلی نیازهای کودی کاملینا پایین است. این گیاه برای رشد به نهادهها از جمله کودهای شیمیایی و سموم آفت کش نیاز کمتری دارد و بسته به حاصلخیزی زمین ممکن است هیچ گونه کودی نیاز نداشته باشد.
این گیاه برای دستیابی به عملکرد مناسب به کود نیتروژن، پتاسیم و فسفر نیاز دارد. در زراعت کاملینا تعداد ساقههای بارور و درصد خورجینها با کاربرد کود نیتروژن افزایش مییابد. کاملینا فصل زراعی کوتاهی دارد و نیاز به مقدار متوسطی از نیتروژن دارد. توصیه کودی باید بر اساس آزمون خاک انجام گردد، اما به طور کلی و به عنوان توصیه عمومی مقادیر کودهای مصرفی شامل:
کود نیتروژنه (حدود 70 تا 100 کیلوگرم در هکتار)، فسفر (حدود 30 کیلوگرم در هکتار) و پتاس (حدود 50 کیلوگرم در هکتار) میباشد. کابرد مقدار 50 کیلوگرم در هکتار گوگرد و سولفات منیزیم میتواند سبب حداکثر واکنش گیاه شود.
آبیاری کاملینا:
نیاز آبی کاملینا نسبتاً پایین میباشد و به صورت دیم قابل کشت است. رشد سریع بهاره این گیاه و استفاده بهینه از بارندگیهای آخر فصل نیز مزید بر علت است که بتوان به صورت دیم این گیاه را کشت کرد.
در صورت کشت دیم در مناطق گرم و خشک (مانند سیستان) نیاز به یک تا دو مرحله آبیاری تکمیلی از مراحل ساقهدهی تا پر شدن دانه میباشد. کشت آبی این گیاه نیاز به حداقل سه مرحله آبیاری نیاز دارد.
به طوری که آبیاری اول در مرحله روزت، آبیاری دوم در مرحله ساقهدهی و آبیاری سوم در مرحله خورجیندهی انجام شود. حساسترین مرحله رشد کاملینا به تنش خشکی به منظور تولید دانه، مرحله خورجیندهی و پر شدن دانه میباشد.
بنابراین در صورت انجام آبیاری تکمیلی در این مراحل میتوان افزایش عملکرد را تا 2/5 تن در هکتار انتظار داشت. قابل ذکر است که در مناطق با بارش متوسط 180 میلیمتر با پراکنش مناسب، نیاز به آبیاری وجود ندارد.
عوامل خسارتزای کاملینا
بیماریها و آفات:
با توجه به جدید بودن کشت و کار این گیاه تاکنون بیماری یا آفتی در ایران مشاهده نشده است. سفیدک داخلی بر روی گیاه کاملینا در شمال غربی اقیانوس آرام و مونتانا مشاهده شده است. کاملینا مستعد ابتلا به پوسیدگی ساقه اسکلروتینیا میباشد که موجب تضعیف ساقه گیاه میشود.
اما گزارش شیوع آن نادر میباشد. این بیماری، بسیاری از محصولات دیگر از جمله آفتابگردان، سیب زمینی، گلرنگ، لوبیا، نخود فرنگی و یونجه را آلوده میکند که معمولاً با تناوب زراعی اداره میشود.
کاملینا احتمالاً به قارچ ریزوکتونیا حساس میباشد. برای جلوگیری از بیماریهای بالقوه گیاه، باید با غلات به صورت چرخشی کشت شود و نباید بعد از کلزا یا خردل این گیاه را کشت نمود.
مبارزه با علفهای هرز:
مطالعات نشان داده است که کاملینا دارای خاصیت آللوپاتی (دگرآسیبی) میباشد. بنابراین در صورت تراکم مناسب کاشت تا حد زیادی علفهای هرز کنترل میشوند. برای کنترل علفهای هرز نازک برگ استفاده از علفکشهای گالانت (2 لیتر در هکتار)، سوپرگالانت (750 میلیلیتر در هکتار)، نابو - اس (3 لیتر در هکتار) و فوکوس (2 لیتر در هکتار) در مرحله سه برگی تا روزت کاملینا توصیه میشود.
دمای روزانه پایینتر از 10 درجه سانتیگراد و دمای شبانه پایینتر از 2 درجه سانتیگراد تأثیر علفکش نابو - اس و سوپر گالانت را کاهش میدهد. برای کنترل علفهای هرز پهن برگ میتوان از علفکش کلوپیرالید (لونترل) به میزان 0/8 لیتر در هکتار استفاده نمود.
برداشت
هنگامی که 90 - 85 درصد دانههای خورجینهای ساقه اصلی و شاخههای اولیه به رنگ قهوهای روشن یا تیره متمایل شدند (رطوبت دانه حداکثر 14% است)، میتوان محصول را با کمباین برداشت نمود. برخی منابع دیگر گزارش کردهاند حتی زمانی که 50 درصد بذور به رنگ قهوهای روشن درآیند نیز میتوان برداشت را انجام داد.
کاملینا را میتوان با کمباین دارای هد برداشت غلات و کلزا برداشت کرد. اما به دلیل ریزی بذر لازم است تا تنظیمات لازم را جهت کاهش هدررفت انجام داد. از جمله تنظیمات مورد نظر میتوان به کاهش فاصله کوبنده و ضدکوبنده و تنظیم باد خروجی اشاره کرد. زمان برداشت کاملینا با هدف بذر اوایل خرداد و با هدف دستیابی به علوفه اوایل اردیبهشت ماه میباشد. این گیاه به گرمای بالای آخر فصل و تنش ماندابی حساسیت دارد. رقم سهیل کاملینا تحمل بالایی به سرما، خشکی و ریزش دارد.
فهرست منابع
- بهنام بخشی، حسین رستمی احمدوندی، دانیال کهریزی، محمدرضا ناروئیراد. 1399. گیاه روغنی کاملینا گیاهشناسی و زراعت در مناطق گرم و خشک. مؤسسه تحقیقات کشاورزی مناطق دیم کشور.
- حمیدرضا قربانی، پرستو مجیدیان، محمودرضا رمضانپور. 1399. زراعت گیاه روغنی- علوفهای کاملینا در استان مازندران. مدیریت هماهنگی ترویج کشاورزی مازندران. اداره رسانههای آموزشی.
- علی زرگری.1371. گیاهان دارویی. جلد اول. انتشارات دانشگاه تهران.