مهمترین علل ریزش گل و میوه در خیار

علت ریزش گل و میوه‌­های برخی از محصولات صیفی­

یکی از عمده‌­ترین مشکلات در برخی از محصولات سبزی و صیفی مانند خیار، گوجه فرنگی و فلفل در­ شرایط کشت­‌های فضای باز و گلخانه‌­ای، ریزش گل و میوه است. ریزش گل و میوه رابطه مستقیمی با افت میزان باردهی دارد، به همین خاطر باید تمامی تلاش خود را برای مدیریت و جلوگیری از ریزش گل­ و میوه و به حداقل رساندن ضررهای ناشی از آن به کار بگیریم. مرحله گل­دهی در تمامی گیاهان یکی از حساس‌ترین مراحل رشد و توسعه است.

از جمله دلایل ریزش گل و میوه در برخی از محصولات سبزی و صیفی­ می‌­توان به موارد زیر اشاره کرد:

• دمای بسیار بالا یا پایین و نوسانات شدید دمایی
•  رطوبت نسبی نامناسب
•  تغذیه غیراصولی
• آبیاری نامناسب
• تولید بیش از حد گل و میوه
•  آفات و بیماری‌­ها
•  تنش شوری
• تراکم بالای کشت
• تعداد روزهای ابری زیاد و عدم نور کافی
• وزش باد
• جمع­‌آوری دیرهنگام میوه‌­ها

اثر دما بر ریزش گل و میوه

دماي بالا یکی از عوامل محدود کننده تولید محصول بوده، باعث تحریک ریزش غنچه، گل و میوه و در نهایت موجب کاهش میزان تولید میوه می‌­گردد. تأثیر دما بر میزان تولید محصول و القاي ریزش گل می‌­تواند از طریق تأثیر بر تعادل هورمون‌­های گیاهی، تأثیر بر اندام‌­های زایشی نر یا ماده و یا تأثیر بر میزان و نحوه توزیع مواد فتوسنتزی در گیاه باشد.

یکی دیگر از علل ریزش گل در تنش گرما عدم لقاح است و در بسیاری از گزارش­‌ها حساسیت اندام زایشی نر به گرما یکی از دلایل عدم موفقیت در لقاح گزارش شده است.

اگر افت دما خیلی شدید باشد (مثلاً در گلخانه مشکلی برای سیستم گرمایشی پیش بیاید) و دما تا زیر ۱۰ درجه سانتی‌گراد افت کند، در این حالت گیاه دچار سرمازدگی شدید خواهد شد که از بارزترین نشانه­های آن ریزش شدید گل و ترکیدگی کلروفیل در ساختار اندام سبز است.

اگر در کشت گلخانه‌­ای، در طول ۲۴ ساعت (یک شبانه‌روز) اختلاف دما بالای ۱۵ درجه باشد، جذب از ریشه عملاً متوقف می‌شود. وقتی میزان مواد جذب شده به گیاه افت پیدا می‌کند، گیاه برای اینکه بتواند خودش را حفظ کند، اولین کاری که انجام می‌دهد، حذف گل‌های موجود روی بوته است (ریزش گل). علت اصلی این کار، عدم توان گیاه برای تبدیل این گل‌ها به میوه و بزرگ کردن آنهاست.

اثر رطوبت نسبی محیط بر ریزش گل و میوه

هر محصولی براي رشد و تولید عملکرد مورد انتظار به رطوبت نسبی مشخصی نیاز دارد که در مورد محصولات گلخانه‌­ای با مدیریت صحیح گلخانه می‌­توان رطوبت نسبی مورد نیاز و ایده‌­آل محصول را تامین نمود.

هوای بسیار خشک یا مرطوب می‌تواند در لقاح گل‌ها اختلال ایجاد کند و موجب شود گرده نتواند به درستی شکوفه را بارور کند و منجر به خشک شدن و ریزش گل ‌شود.

اثر تغذیه گیاهی بر ریزش گل و میوه

براساس نتایج تحقیقات، عدم تعادل مواد غذایی در گیاه می‌تواند به عنوان یک عامل تنش‌زا برای گیاه در نظر گرفته شود که ریزش گل و میوه را به دنبال خواهد داشت. کمبود عناصر غذایی در گیاه می‌تواند باعث ریزش گل و میوه ‌شود که استفاده از کودهای کشاورزی با کیفیت در زمان و مقدار مناسب در قالب یک برنامه کوددهی می‌تواند میزان این ریزش را کاهش دهد.

مرحله گل­دهی به نوعی حساس‌ترین مرحله در طول دوره رشد و توسعه گیاه است، چرا که در این مرحله گیاه از فاز رویشی به فاز زایشی وارد می‌شود. به‌­طورکلی هر کودی در ساختار گیاه باعث تقویت یا بروز یک حالت می‌شود، کودهای با درصد نیتروژن بالا عمدتاً باعث افزایش رشد طولی و افزایش سبزینگی در گیاه می‌شوند.

زمانی که گیاه می‌خواهد وارد فاز گل­دهی شود، رشد طولی به حداقل خودش می‌رسد. اگر در این مرحله، از کودهای با درصد نیتروژن بالا استفاده شود، دقیقاً مثل این است که به گیاه فرمان رشد طولی داده می­‌شود و این یعنی ریزش گل‌ها یا گل‌سوزی. عدم کاربرد ترکیبات حاوی روی و ‌بور برای تلقیح بهتر و گل انگیزی بیشتر در بوته­‌ها نیز یکی دیگر از دلایل بر‌وز این عارضه می‌باشد.

اثر آبیاری نامناسب بر ریزش گل و میوه

از عوامل مهم مدیریتی تاثیرگذار در ریزش گل و میوه گیاهان، آبیاری است. مدیریت مناسب آبیاری برای جلوگیری از ریزش در گیاهان حیاتی است. حداکثر عملکرد محصولات با آبیاری کافی و انجام آن در زمان مناسب به دست می‌­آید.

هدف از آبیاری فراهم کردن آب کافی براي ریشه تا حدی است که مانع رسیدن اکسیژن به ریشه­‌ها نشود. آبیاری بسته به سیستم کاشت محصول، نوع رقم مورد کشت، بافت خاك و شرایط اقلیمی متفاوت است.

در مرحله گلدهی و تشکیل میوه، میزان نیاز به آب به طور معنی‌­داری افزایش می‌­یابد. عدم تامین آب کافی برای گیاهان باعث می‌شود گیاه در شرایط تنش خشکی قرار گیرد. گیاه برای حفظ برگ‌های غذاساز و شاخه‌ها و زنده‌مانی خود، گل­‌ها و بخصوص میوه‌ها را حذف می‌­کند.

نتایج تحقیقات نشان می‌­دهد که کمبود آب به کاهش عملکرد، کاهش سرعت فتوسنتز، توقف رشد گیاهان، عدم تولید گل، سقط گل، توسعه آهسته میوه، تولید میوه‌­های کوچک و بی­‌کیفیت منجر می‌­شود.

آبیاری بیش‌ از اندازه گیاه نیز می‌تواند مشکلاتی را به وجود آورد که موجب ریزش گل‌ها شود. از جمله اثرات منفی آبیاری بیش از اندازه می‌­توان به شیوع بیماری‌­های قارچی اشاره کرد.

اثر تولید بیش از حد گل بر ریزش گل و میوه

تشکیل تعداد بیش از حد گل و میوه در بوته نیز یکی دیگر از علل ریزش آن‌ها می­‌باشد و گیاه نمی­‌تواند همه آن‌ها را تغذیه کند. در واقع میزان عناصر غذایی که در دسترس گیاه قرار دارد جوابگوی نیاز گل‌­ها یا میوه‌­ها نیست و با توجه به تعداد گل یا ميوه بسيار زياد، بوته توانايی حفظ تمامی گل‌­ها و یا بزرگ كردن همه ميوه‌­ها را ندارد و بصورت خودتنظیمی مجبور به ریزش تعدای از گل‌­ها یا میوه­‌ها می‌­شود.

به عبارت دیگر هرگاه در گياه تعداد مخزن (ميوه یا گل) بيشتر باشد گياه با محدوديت منبع (اندام‌­های فتوسنتزكننده از جمله برگ) مواجه می‌­شود و مواد فتوستزي توليد شده توسط منبع جوابگوي نياز مخرن نيست و طبيعتاً مواد فتوسنتزی كمتری به مخزن (همان گل یا ميوه) اختصاص می‌­يابد كه نتيجه اين عمل ریزش گل یا سقط میوه‌هاست.

اثر آفات و بیماری­‌ها بر ریزش گل و میوه

ضعف گیاهان بر اثر خسارت آفات و بیماری­‌ها در بسیاری از مواقع منجر به ریزش گل و میوه می‌­شود. متاسفانه چرخه زندگی بسیاری از آفات و بیماری‌­ها طی فصل رشد و از زمان کاشت تا برداشت گیاهان ادامه دارد و اگر این عوامل تنش‌­زا مدیریت نشوند، دائما باعث آسیب به گیاه و ریزش گل‌­ها و میوه‌­ها می‌­شوند.

در واقع ریزش گل‌­ها و میوه‌­ها در زمان حمله آفات و یا بیماری‌­ها یک مکانیسم دفاعی است که درخت منابع آلودگی را حذف می‌­کند تا آسیب به سایر بخش‌­ها منتقل نشود. از طرف دیگر حمله آفات و بیماری‌­ها به گیاه موجب ضعف گیاه می‌­شود و در این شرایط گیاه ضعیف شده قادر به حفظ تمامی گل­‌ها و میوه­‌هایی که تولید کرده نیست.

اثر شوری بر ریزش گل و میوه

شوری یکی دیگر از دلایل گل‌سوزی در انواع کشت‌های گلخانه‌­ای و فضای باز است. اصلی‌­ترین عامل شوری استفاده غلط از کودهای شیمیایی است، پس اگر نحوه استفاده از انواع کودها مخصوصاً کودهای شیمیایی نیتروژن، فسفر و پتاسیم درست نباشد، به دلیل تجمع بنیان شوری در اطراف ریشه و مشکل در تأمین مواد کودی مورد نیاز گیاه، کشت دچار گل‌سوزی خواهد شد.

اثر تراکم بالای کشت بر ریزش گل و میوه

عملكرد محصول در واحد سطح با بالا رفتن تراكم گياه تا آستانه معينی تمايل به افزايش داشته و پس از آن به علت رقابت بين گياهان بر سر آب، نور، عناصر غذایی و ... روند كاهشي در پيش مي­‌گيرد.

تراکم بيش از حد استاندارد معمولاً موجب ریزش گل و ميوه و کاهش عملکرد می­‌شود. در حالي­که تراکم كم نیز عملکرد و نهايتاً سودآوری را کاهش می‌دهد. تراكم بيش از حد گياهان باعث هم‌پوشاني بوته­‌ها بر يكديگر شده و در نتيجه نفوذ نور و جريان هوا به داخل گياه کاهش يافته و نهايتاً كم­رنگ شدن ميوه­‌ها و توسعه بيماری‌ها را به دنبال خواهد داشت.

همچنین افزایش تراکم موجب کاهش نفوذ نور به داخل کانوپی می‌­شود که در این شرایط سطح فتوسنتز کننده گیاه کاهش می­‌یابد و در نهایت با کاهش غذاسازی و انتقال آن به گل‌­ها و میوه­‌ها شاهد ریزش گل­‌ها و میوه­‌ها خواهیم بود.

اثر تعداد روزهای ابری بر ریزش گل و میوه

کشت گیاهان باید به گونه­‌ای باشد که بهترین دسترسی را به نور خورشید داشته باشند. بهترین در اینجا به معنای بیشترین نیست و نور باید به اندازه باشد، نور خورشید بیش از اندازه و یا کمتر از نیاز گیاهان منجر به ریزش گل و میوه خواهد شد.

نور خورشید به عنوان یک منبع طبیعی، عامل مهمی در کشاورزی است که به طور نامحدود و بدون هزینه، توسط خورشید عرضه می‌­شود. اما برخی پدیده­‌ها مانند ابری بودن هوا، باعث ایجاد محدودیت در دسترسی به این منبع مهم می‌­شوند.

این موضوع براي کشت در محیط­‌های کنترل شده مانند گلخانه‌­ها که معمولاً محصول خارج از فصل هم تولید می‌­کنند بسیار حائز اهمیت است. در ایران، ابرناکی هوا در فصل‌های بارندگی باعث کاهش نور طبیعی و در نتیجه کاهش تولید گل و میوه می‌­شود.

تعداد ساعات ابري در همه نقاط کشور یکسان نیست و بستگی به شرایط اقلیمی و عرض جغرافیایی منطقه دارد. از این­رو بایستی در مکان­یابی گلخانه‌­ها به تعداد ساعات آفتابی مناطق توجه شود. در غیر این صورت، احتمال دارد که سرمایه­‌گذاری در گلخانه در مناطقی که دارای ساعات ابري زیاد و کمبود نور طبیعی است، فاقد توجیه اقتصادی باشد.

به‌­طور کلی، در این خصوص نیاز است کـه حساسیت محصولات گلخانه­‌ای نسبت بـه شرایط ابری در زمان‌­ها و مکان­‌های مختلف مورد توجه قرار گیرد.

اثر وزش باد بر ریزش گل و میوه

افزایش ناگهانی دما به همراه رطوبت نسبی پایین هوا در کنار وزش باد می­‌تواند براي گیاهان کشت شده در فضای باز خطرناک باشد و ممکن است ریزش گل و میوه­ را در آنها تسریع نماید.

اثر جمع‌­آوری دیرهنگام میوه‌­ها بر ریزش گل و میوه

جمع­‌آوری به موقع میوه‌­های رسیده ضروری است، اگر میوه‌­ها دیر برداشت شوند علاوه بر اینکه بازارپسندی میوه­‌ها به شدت کاهش می‌­یابد باعث می‌­شود که بخشی از مواد غذایی ساخته شده توسط گیاه به میوه‌­های رسیده اختصاص ­یابد و در این شرایط اجازه رشد به تخمدان‌­های جوان داده نمی‌­شود و ممکن است منجر به ریزش آن‌ها شود.

بنابراین با برداشت به موقع میوه‌­های رسیده از افزایش تعداد مخزن‌­ها (میوه­‌ها) جلوگیری می‌­کنیم و مواد غذایی حاصل از فتوسنتز جاری گیاه به میزان بیشتری به گل‌­ها و میوه­‌های کوچک اختصاص می‌­یابد.

برخی از علل مهم ریزش گل­‌ و میوه‌­ خیار

اغلب مشکل ریزش گل و میوه در بوته‌­های خیار در گلخانه‌­هایی با شرایط دماهای بالا و پایین، تراکم بالای بوته، گرده‌­افشانی نامناسب، رطوبت نسبی نامناسب، آبیاری غیراصولی، تعداد روزهای ابری بالا، تغذیه نامناسب، تولید بیش از حد گل و میوه و جمع­‌آوری دیرهنگام میوه‌­ها ایجاد می‌­گردد.

پس از گرده­‌افشانی (انتقال دانه گرده از گل نر روی گل‌­های ماده)، به طور طبیعی گل‌های نر ریزش کرده و گل‌­های ماده در صورت داشتن شرایط مناسب رشدی بر روی بوته می‌­مانند و تولید محصول می‌­نمایند.

دمای نامناسب

حداقل دما برای جوانه‌­زنی بذر خیار، 12 درجه سانتی­گراد است، در دماي 20 الی 25 درجه سانتی­گراد، جوانه­‌زنی با سرعت بیشتر و طی مدت کوتاه‌­تری انجام می‌­شود. مناسب‌­ترين دامنه دمایي برای رشد و توليد ميوه در خیار 23 تا 27 درجه سانتي­گراد است.

در دماي بالاتر از 30 درجه سانتي­گراد، گياه به رشد رويشي تمايل پيدا مي­‌كند و ميزان ميوه كاهش مي‌­يابد. با كاهش دما تا 23 درجه، تمايل گياه به توليد گل بيشتر می‌‌شود. در دمای پايين­تر از 23 درجه، رشد كند شده و عملكرد كاهش پيدا مي­‌كند.

در بوته خیار بیشترین ریزش گل در دمای بالای 35 درجه و پایین‌­تر از 10 درجه اتفاق می­‌افتد. هر گونه تنش دمایی و اختلاف زیاد دمای شب و روز می‌تواند باعث ریزش گل‌های خیار شود.

بوته‌­های خیار دماهای بسیار بالا و پایین را تحمل نمی‌­کنند و هم به سرما (در دمای 9-8 درجه سانتی­گراد گیاه می‌­میرد) و هم به گرما (در دمای 40-35 درجه سانتی­گراد تخمدان‌­ها تشکیل نمی‌­شوند) واکنش ضعیفی نشان می­‌دهند.

عدم رشد تخمدان­‌های خیار ممکن است به دلیل کاهش شدید و مداوم دما باشد. در دمای 15 درجه سانتی­گراد، رشد کند می‌­شود و در 10 درجه سانتیگراد به طور کامل متوقف می‌­شود.

خیار در مقابل سرما حساس است و عاداتی شبیه گیاهان نیمه‌­گرمسیری دارد. تغییرات شدید دمای شب و روز و میزان دمای کم در شب می‌­تواند باعث کاهش طعم و مزه، تلخی خیار، بدشکل شدن میوه‌­ها و نیز افتادن میوه‌­های کوچک شود.

تراکم بالای بوته

 اگر در کشت خیار فاصله بین بوته­‌ها کمتر از حد استاندارد باشد، سبب افزایش تراکم بوته شده و با رشد رویشی بوته‌­ها، گیاهان شروع به تداخل با یکدیگر می‌­کنند، در این شرایط آن‌ها فاقد نورکافی، آب و عناصر غذایی هستند که در نهایت باعث کاهش تعداد گل روی بوته و همچنین تولید میوه‌­های ریز شده و عملکرد به شدت کاهش خواهد یافت.

افزایش تراکم بوته در واحد سطح، منجر به افزایش سایه‌­اندازی بر روی برگ‌­های پایینی شده و تعداد گل، تعداد میوه و عملکرد بوته کاهش می­‌یابد. در بین ارقام خیار به دلیل وجود تنوع بالا از نظر سطح برگ، تعداد برگ، زاویه برگ، حجم ریشه، تعداد میان‌گره، ارتفاع بوته و تعداد گل، تراکم مناسب برای رسیدن به عملکرد مطلوب برای هر رقم، متفاوت است، بنابراین تراکم کاشت مطلوب به نوع رقم، شرایط گلخانه و فصل کشت بستگی دارد.

گرده‌­افشانی نامناسب

گل‌­­های نر خیار قبل از گل‌­های ماده شروع به رشد کرده و روی بوته ظاهر می­‌شوند. با ظهور گل­‌های ماده، گرده‌­افشانی توسط حشرات آغاز می‌­شود. با وجود زنبور گرده‌افشان و دیگر حشراتی که در این کار نقش دارند، می­‌توان انتظار باروری مطلوب داشت.

در هر شرایطی که هر کدام از حلقه‌­های این زنجیره قطع شود، باروری اتفاق نمی‌­افتد که نتیجه آن ریزش گل خیار خواهد بود. موقعی که عمل گرده‌­افشانی درست انجام نمی‌­شود یا حشرات و زنبورهای کمی اطراف بوته هستند، می‌­توان با کاشت گیاهانی مثل گشنیز، بومادران، شبدر شیرین و نعنای تند در کنار خیارها، جمعیت حشرات در آن منطقه را بهبود بخشید.

در گلخانه باید واریت‌ه­ای از خیار کاشته شود که نیاز به گرده‌­افشانی نداشته باشد. در صورت استفاده از خیار معمولی برای کاشت در گلخانه، باید گرده‌­افشانی به صورت دستی انجام شود تا از خشک شدن و ریزش گل خیار جلوگیری شود.

رطوبت نسبی نامناسب

خیار گلخانه‌­ای براي رشد، به رطوبت نسبی 80 تا 85 درصد نیاز دارد. رطوبت نسبی مورد نیاز و ایده‌­آل براي خیار به ویژه در زمان تولید، 70 درصد است.

عدم آبیاری صحیح

 حداکثر عملکرد خیار با آبیاري کافی و انجام آن در زمان مناسب به دست می­‌آید. هر بوته خیار می‌­تواند تا سه لیتر آب در روز مصرف کند. خیار ریشه­‌های باریکی دارد و در تمام مراحل رشد به رطوبت زیاد خاک نیاز دارد.

در زمان تشکیل میوه و رشد میوه‌­ها، تامین رطوبت کافی الزامی است. خیارهای گلخانه­‌ای نیاز به آبیاری مکرر و عمیق با آب گرم دارند. هدف از آبیاری فراهم کردن آب کافی براي ریشه تا حدی است که مانع رسیدن اکسیژن به ریشه­‌ها نشود.

براي آبیاري نباید منتظر پژمرده شدن گیاه بود. بسته به نوع خاک و شرایط رشد حدوداً 25 تا 50 میلی­‌لیتر آب در هفته، براي رسیدن به بهترین کیفیت خیار نیاز است. میزان نیاز آبی خیار گلخانه‌­ای در حدود 5000 مترمکعب در هکتار است.

دور آبیاری به محیط رشد، شرایط آب و هوایی و سن گیاه بستگی دارد. در مرحله گلدهی و تشکیل میوه، میزان نیاز به آب به طور معنی‌­داری افزایش می‌­یابد. آبیاری غیرمنظم بویژه طی مرحله گلدهی و رسیدن میوه‌­ها، کیفیت میوه را به شدت تحت تاثیر قرار می‌­دهد.

سیستم آبیاری قطره‌­ای از سایر سیستم‌­های آبیاری مناسب‌­تر است، زیرا می‌­تواند رشد گیاه را با تنظیم فراهمی آب و مواد غذایی کنترل کند. سیستم آبیاري قطره‌­ای سبب کاهش رطوبت نسبی در گلخانه می‌­شود، زیرا تمام سطح خاک آبیاری نمی‌­شود.

معمولاً خیار گلخانه‌­ای در مواجهه با تنش خشکی زود به گل رفته و گل­‌های زیادی تولید می‌­کند. در ارقام پرگل، این مسئله قدری مشکل آفرین است، زیرا در زمانی که عمداً به بوته تنش داده می‌­شود تا سیستم ریشه آن توسعه کافی یابد، مشاهده می‌­شود که پس از آبیاری، بوته به گل می­‌نشیند.

این مسئله زمانی که سطوح برگ کافی براي بوته خیار ایجاد نشده، موجب تولید خیارهای جوان زیادی شده و در نهایت موجب سقط و ریزش میوه شده و باعث ضعف گیاه جوان می­‌شود. بنابراین ارقام پرگل نباید چندان دچار تنش خشکی شوند.

تعداد روزهای ابری بالا

ابري بودن هوا، باعث ایجاد محدودیت در دسترسی گیاه به نور خورشید می­‌شود. نور یکی از مهم‌ترین منابع لازم برای انجام فتوسنتز و غذاسازی گیاه و به دنبال آن تولید گل و میوه در گیاه می‌­باشد.

تعداد روزهای ابری طی فصل رشد براي کشت در محیط‌­های کنترل شده مانند گلخانه‌­ها که معمولاً محصول خارج از فصل هم تولید می‌­کنند بسیار حائز اهمیت است. مشاهدات تجربی در گلخانه‌­های تولید خیار، بیانگر آن است که در ایام ابری، مخصوصاً اگر توأم با افت دما نیز باشد، میزان برداشـت خیار به میزان زیادی کاهش می‌­یابد. البته یک یا دو روز ابری تأثیر چندانی در مقدار تولید روز بعدي ندارد. در حالی­که مجموع چند روز ابری باعث کاهش چشمگیر در برداشت می‌­شود.

تغذیه نامناسب

خیار نسبت به دو نوع کود دامی و شیمیایی عکس‌­العمل مثبت نشان می­‌دهد. مقدار کود دامی برای این گیاه به عواملی همچون حاصل‌خیزی خاک، میزان کود دامی داده شده در کشت قبلی، نوع کشت قبلی و بالاخره قرار دادن گیاهان تیره بقولات در تناوب بستگی دارد.

اگر از نظر مصرف کود دامی محدودیتی وجود نداشته باشد، می‌­توان بین 25 تا 30 تن در هکتار کود دامی به زمین اضافه نمود. در بسیاری از نقاط، استفاده از کود سبز نیز معمول است.

در نقاطی که از کود دامی و کود سبز استفاده نمی‌­شود، استفاده از کودهای شیمیایی ضروری است. مقدار و نوع آن به درجه حاصل‌خیزی خاک و همچنین محصولاتی که قبلاً در زمین کاشته شده‌­اند، بستگی دارد.

به طور کلی در کشت خیار فضای باز مقدار 100 تا 120 کیلوگرم نیتروژن، 150 تا 180 کیلوگرم فسفر و در حدود 70 تا 80 کیلوگرم پتاس در هکتار توصیه می­‌شود. البته مقداری از کود نیتروژنه را نیز به صورت سرک به خاک می­‌دهیم. کود سرک را می­‌توان در دو یا سه مرحله به زمین اضافه کرد. اولین مرحله وقتی است که شاخه‌­های فرعی شروع به رشد می‌­کنند.

در هر مرتبه می‌­توان بین 40 تا 60 کیلوگرم کود نیتروژنه به زمین داد. نیتروژن در رشد رویشی و همچنین رشد میوه نقش مهمی دارد.

کمبود و مصرف بیش از حد کودهای معدنی می­‌تواند منجر به زرد شدن میوه‌­های خیار شود. نیتروژن عنصری پرمصرف در گیاه می‌­باشد. این عنصر بصورت متحرک بوده که علائم کمبود ابتدا بصورت زرد شدن برگ‌­های مسن در پایین بوته ظاهر می‌­گردد و در صورت عدم رفع کمبود، علائم می‌­تواند بصورت کوتاه و چاقی همراه با زردی در میوه خیار و گاهی بروز حالت زگیل مانند در روی ارقام حساس خیار نمایان گردد.

از طرفی کاربرد زیاد از حد آن، سبب زردی و ریزش میوه می­‌گردد. عدم محلول­‌پاشی ترکیبات حاوی روی و ‌بور برای تلقیح بهتر و گل­‌انگیزی بیشتر یکی دیگر از دلایل بر‌وز ریزش گل و میوه می‌باشد.

کمبود روي با محلول‌­پاشی سولفات روی با غلظت 3 در هزار به راحتی برطرف می‌­شود. در خاک‌های دچار کمبود بور کاربرد 10 کیلوگرم اسید بوریک در هکتار قبل از کشت، کمبود بور را کنترل می­‌کند و یا در صورت محلول‌­پاشی برگی، کاربرد محلول اسید بوریک با غلظت 1/5 در هزار، کمبود بور را کنترل می­‌کند.

کاربرد کودهای فسفاته موجب افزایش سطح ریشه، گلدهی زودهنگام و در صورت مصرف زیاد کود فسفاته موجب گلدهی بیش از اندازه در بوته خیار می‌­شود، که بعداً موجب ریزش شدید میوه می‌­شود.

تولید بیش از حد گل و میوه

تشکیل تعداد بیش از حد گل و میوه در بوته نیز یکی دیگر از علل ریزش آن‌ها می­‌باشد و گیاه نمی­‌تواند همه آن‌ها را تغذیه کند. تعداد زیاد تخمدان خیار در بوته می‌­تواند منجر به عدم رشد کافی میوه شود، در این شرایط رشد جنین متوقف شده، زرد شده و پوسیده می‌­شود. تعداد کافی تخمدان روی ساقه حدود 30-25 عدد است و باید شاخه‌­ها و تخمدان­‌های اضافی برداشته شوند.

جمع‌­آوری دیرهنگام میوه‌­ها

جمع­‌آوری به موقع میوه­‌های رسیده ضروری است، اگر آن‌ها دیر برداشت شوند بخشی از تغذیه گیاه به آن‌ها اختصاص می­‌یابد و اجازه رشد به تخمدان‌­های جوان را نمی‌دهند. معمولاً ميوه خيار نارس برداشت می‌شود مگر اينكه توليد بذر مدنظر باشد.

در صورتي كه ميوه خيار به موقع چيده نشود، رشد آن ساير گل‌­های ماده را از لحاظ هورمونی تحت تأثير قرار داده و رشد ساير ميوه‌­ها را كند و يا متوقف می‌­سازد.

آفاتی که باعث ریزش گل و میوه خیار می‌شود

شته

شته‌ها با مکیدن شیره گیاهی آن را دچار کمبود مواد کربوهیدراتی کرده و از رشد میوه جلوگیری می‌کنند. پیچیدگی برگ‌ها، ترشح عسلک و جذب قارچ‌های فوماژین، ریزش گل‌ها و بدشکلی و ریزش میوه‌ها از جمله علائم خسارت شته‌هاست. زمانی که شته از گیاه تغذیه می­کند می­تواند بیماری­های ویروسی را نیز منتشر کند. برای کنترل این آفت می‌توان از کارت­های زرد و همچنین از آفت­کش­هایی نظیر پی‌متروزین، متاسیستوکس، ایمیداکلوپراید، دیمتوات و تیومتوکسام استفاده نمود.

تریپس

تریپس یکی از کوچک­‌ترین حشرات بالدار است که یکی از مهم­‌ترین مکان­‌های فعالیت آن‌ها، گل­‌های خیار است. تریپس می‌­تواند برگ­‌های جوان را نیز آلوده کند. به مرور زمان با تغذیه تریپس از گیاه، شیره پرورده کاهش پیدا کرده و بوته خیار ضعیف می­‌شود. تریپس باعث بدفرمی گل و میوه شده و در ریزش گل خیار نقش دارد.

بیماری‌­ها

کپک خاکستری

بیماری کپک خاکستری در اثر زخمی شدن اندام­‌های باقیمانده از برداشت­‌های میوه و برگ و باقی ماندن ناخنک بر روی ساقه ایجاد می­‌گردد. شیوع بیماری کپک خاکستری در گلخانه‌­های با رطوبت بیش از 75 درصد و تهویه ناقص ایجاد می‌­گردد.

علائم اولیه بیماری کپک خاکستری روی میوه و برگ به صورت لکه‌های قهوه‌ای رنگ و پوشیده شده با توده قارچی خاکستری یا قهوه‌ای دیده می‌شود. این بیماری باعث خشک شدن جوانه‌های گل‌دهنده بوته‌های خیار نیز می‌شود.

در نتیجه این بیماری میوه زردرنگ و قهوه‌ای شده و از بین می‌رود. برای کنترل این بیماری می­‌توان به مواردی از جمله انجام تهویه و کاهش رطوبت، جلوگیری از ایجاد زخم، برداشت صحیح میوه و حذف ناخنک‌ها، استفاده از یلیس و استفاده از قارچ­کش­‌های دی کربوکسیامید و بندزی میدازول اشاره کرد.

منابع

• مجید بصـیرت، سید علی غفـاری­‌نژاد، محسـن سـلسی­‌پور، حمیـد ملاحسـینی، فرهاد مشیری. 1396. معرفی كودهای مورد استفاده در توليد خيار گلخانه‌­ای و موارد مصرف آن‌ها. نشر آموزش كشاورزی.
• مهشيد هناره. 1397. عوامل محیطی مؤثر بر رشد و نمو گوجه‌­فرنگی در گلخانه. مؤسسه تحقیقات علوم باغبانی، پژوهشکده سبزی و صیفی.
• فاطمه دانشمند، خسرو منوچهری کلانتری. بررسی القای ریزش گل تحت شرایط تنش گرما در گیاه فلفل (Capsicum annuum L.). مجله علمی-پژوهشی دانشگاه اصفهان. جلد سی و پنجم، شماره 6، صفحات 126-111.
• مجید بصـیرت، سید علی غفـاری­‌نژاد، محسـن سـلسی­‌پور، حمیـد ملاحسـینی، محمدمهدی طهرانی. 1396. دستورالعمل مدیریت تلفیقی حاصل‌خیزی خاک و تغذیه گیاه خیار گلخانه‌­ای. وزارت جهاد کشاورزی، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، موسسه تحقیقات خاک و آب.
• بردیا بیات، محمدحسین انصاری، مرجان دیانت و علی محمدی ترکاشوند. 1400. ارزیابی اثر تغییر فاصله کاشت روی ردیف بر رشد و عملکرد ارقام متفاوت خیار گلخانه‌­ای (Cucumis sativus ). دو فصلنامه علمی علوم سبزی‌­ها، سال 5، دوره 9، شماره 1، صفحات 91-77.
• ساسان کشاورز، سید حسن موسوی. 1392. کاشت، داشت و برداشت خیار. برزگر. شماره 1089، صفحات 32 و 33.