2064
هرس درختان دارای میوه مغزدار و نکات مهم آن
درختان دارای میوه مغزدار در ایران از اهمیت زیادی برخوردار هستند. در این مقاله به بررسی هرس درختان دارای میوه مغزدار خواهیم پرداخت.
اهمیت هرس درختان دارای میوه مغزدار
درختان دارای میوه مغزدار در کشور ما از اهمیت بسیار زیادی برخوردارند، بهخصوص در مورد پسته که کشور ایران با حدود 400 هزار هکتار سطح زیرکشت از بزرگترین تولیدکنندگان این محصول در دنیا بهشمار میآید.
در صورت عدم تربیت و هرس درختان مغزدار، به مرور زمان نه تنها باردهی کمتر میشود، بلکه کیفیت مغز آنها نیز پایین میآید. شدت هرس بسته به نوع محصول متفاوت است به عنوان مثال هرس در درختان بادام ملایم و در درختان فندق شدیدتر میباشد. عدم هرس صحیح و به موقع اثر نامطلوبی بر باردهی و کیفیت این محصولات خواهد گذاشت.
هرس انواع درختان دارای میوه مغزدار
هرس بادام
درخت بادام پس از بارور شدن به هرس زیاد و سالیانه نیازی ندارد، زیرا سطح بارده نسبتاً وسیعی دارد. برای درشت شدن میوهها نیازی به تنک میوه نیست. خطر شکستن شاخه در زیر بار بسیار کم است و نیازی به کوتاه بودن شاخه بارده برای برداشت نیست.
با توجه به مطالب گفته شده بهتر است درختان بادام را هر دو یا سه سال یک بار هرس ملایمی نمود و شاخههای خشک، بیمار و آفت زده را حذف نمود. حذف شاخههای نرک و جایگزین کردن شاخههای مسن با شاخههای جوان نیز از دیگر اقداماتی است که باید انجام شود.
هرس گردو
تربیت و هرس درختان گردو براساس نحوه باردهی ارقام متفاوت است. در گردو چهار نوع عادت باردهی وجود دارد. ارقام پربار و خوشهای احتیاج به هرس بیشتری دارند. درختان گردو بسیار نورپسند بوده و برای باردهی بیشتر، به نور بیشتری احتیاج دارند.
در یک باغ، درختان حاشیه عملکرد بیشتری دارند. در صورت عدم تربیت و هرس درختان گردو، به مرور زمان نه تنها باردهی کمتر میشود، بلکه کیفیت مغز گردو پایین میآید.
مرحله اول دوره تربیت (فرمدهی) درختان جوان (5 سال اول) میباشد که در این مرحله هدف تحریك رشد رویشی کافی جهت توسعه سطح باردهی و اجتناب از هرس بیش از حد است. مرحله دوم از رشد درختان گردو از 10-8 سال پس از کاشت آغاز میشود و تا پایان عمر درخت ادامه دارد.
در سنین بالا به علت کاهش نور و کربوهیدراتها رشد شاخههای بارده قسمتهای سایهگیر درخت خیلی کم است و اگر این وضع ادامه یابد، شاخههای بارده داخلی تاج خشك شده و در قسمتهای پایین درخت محصول تولید نخواهد شد.
تلفات محصول زمانی تشدید میشود که تاج درخت توسط درختان مجاور سایه اندازی شوند. بر اساس نتایج مطالعات صورت گرفته، هرس یك سال در میان بهترین نتیجه را داده، ولی هرس سالیانه سبب افزایش کیفیت محصول شده است. همچنین مدیریت باغ در سنین بالاتر ایجاب میکند که درختان گردو به طور یك در میان حذف شوند تا فضای کافی برای درختان باقیمانده بهوجود آید.
درختان گردو معمولاً به شکل شلجمی تربیت میشوند. به این منظور پنج تا شش شاخه جانبی در اطراف تنه نگه داشته میشود. برای تولید شاخههای جانبی که چارچوب اولیه درخت را به وجود میآورند نباید از جوانه بالایی استفاده نمود، زیرا معمولاً از این جوانه شاخه خوبی به دست نمیآید و زاویه آن با محور اصلی بسته است. برای جلوگیری از تولید شاخه جانبی با زاویه بسته، جوانه بالایی در بهار با دست له میشود تا از جوانه ثانویه پایینی، شاخه مطلوب تولید شود.
در بیشتر ارقام گردو، باردهی به صورت انتهایی است، لذا به جز هرس شاخههای خشک شده، هرس دیگری روی این درختان انجام نمیشود. در ارقام با باردهی جانبی تا حدودی هرس انجام میشود.
هرس پسته
با توجه به مراحل رشد و طولانی بودن دوره زندگی درختان پسته، دو نوع هرس فرمدهی و باردهی برای این درختان توصیه و انجام میشود. درختان پسته رشد قطری کمی دارند، در نتیجه شاخهها به آسانی در برابر بادهای ضعیف و طوفانی خم میشوند.
همچنین درختان پسته بر حسب نوع پایه، اصولاً دارای رشد کم تا متوسط هستند و معمولاً 7-5 سال طول میکشد تا هرس فرم مناسب ایجاد و تکمیل گردد. درختان پسته در کالیفرنیای آمریکا به فرم جامی باز تربیت میشوند، ولی در اکثر مناطق پستهکاری ایران این امر مورد توجه قرار نگرفته و بر حسب سلیقه افراد و بدون انجام فرم مناسب، درختان رشد مینمایند.
با توجه به دو مشکل عمده فیزیولوژی درختان پسته (سالآوری و غالبیت انتهایی) انجام هرس باردهی سالانه در شرایط محیطی مناسب الزامی است.
هدف از هرس سربرداری، جلوگیری از رشد رویشی بیش از حد جوانه انتهایی و تقویت رشد جوانههای جانبی است. سربرداری شاخه باعث افزایش شاخههای جانبی، افزایش سطح میوهدهی و کاهش ارتفاع درخت شده که همه بر روی تشکیل جوانه گل تاثیر مثبت دارند.
سربرداری درختان بایستی در فصل خواب و برحسب نوع رقم و شرایط آب و خاك با شدتهای متفاوتی انجام گیرد. سربرداری شاخههای پررشد (مخصوصاً درختان جوان) در زمستان جهت کنترل غالبیت انتهایی توصیه میشود.
کاربرد این نوع هرس عمدتاً در درختان جوان و در مناطقی است که درختان داراي رشد رویشی زیاد هستند، میباشد. اولین هرس شدید سرشاخهها، باعث تولید شاخههایی با جوانههای رویشی و هرسهای بعدی روی همین شاخهها باعث رویش شاخههای جانبی میوه دهنده در سال بعد و در نتیجه سبب باردهی کامل آنها در سال سوم میشوند.
کاربرد دیگر هرس سربرداري در درختان جوان پسته جهت انجام پیوند است. درختان جوان 3-2 ساله در زمستان سربرداری شده تا شاخههای جانبی جدید در فصل بهار بعدی تولید گردند.
اینگونه شاخهها در زمان مناسب، پیوند لولهای میگردند. درختان 4-3 ساله در فصل بهار و در زمان پیوند، سربرداری شده و بلافاصله پیوند شکمی روی آنها انجام میشود. همچنین درختان مسن پسته یا درختانی که داراي رقم مناسبی نیستند، در فصل زمستان سربرداری میشوند تا شاخههای جانبی مناسب برای انجام پیوند را در بهار سال بعد تولید نمایند.
در زمان مناسب پیوند، اینگونه شاخهها به روش پیوند لولهای و در صورت رشد کافی به روش شکمی با رقم مورد نظر پیوند میشوند. با توجه به لزوم ادامه عملیات فتوسنتز در قسمت هوایی این گونه درختان، لازم است حداقل 3-2 شاخه آبکش در هر درخت بدون سربرداری باقی بمانند، تا ضمن برقراری جریان شیره گیاهی در قسمت هوایی، عمل فتوسنتز نیز انجام شود.
از آنجاییکه درختان پسته داراي دوره باردهی نسبتاً طولانی هستند و میزان تولید محصول معمولاً بعد از سنین 50 سالگی کاهش مییابد، برای جوانسازي این گونه درختان نیز میتوان از روش هرس سربرداری استفاده کرد.
هرس سربرداري درختان جوان پسته جهت انجام پیوند لولهای روی شاخههای جانبی تحریک شده (سمت چپ) و پیوند شکمی مستقیم روی شاخه سربرداری شده در زمان پیوند (سمت راست)
با توجه به وجود غالبیت انتهایی در درختان پسته و نقش آن در جلوگیري از رشد شاخههای جانبی در قسمت هوایی و ریشههای جانبی در سیستم ریشه گیاه و از طرفی نقش ریشههای فرعی در جذب آب و مواد غذایی، لازم است در درختان بارور پسته پس از هر دوره ده ساله هرس ریشه درختان انجام گیرد تا امکان تولید ریشههای فرعی را افزایش دهد.
بدین منظور حفر کانال کود، ایجاد چالکود و استفاده از دستگاه زیرشکن در عمق حداکثر گسترش ریشهها (80-60 سانتیمتری) در انتهای سایهانداز درخت میتواند اهداف مورد نظر را تأمین نماید.
معمولاً به منظور کاهش سال آوری، تعداد شاخههای میوه دهنده پسته را قبل از سال پربار به حدود نصف تا دو سوم کاهش میدهند که این عملیات باعث تقویت شاخهها و جوانهها و خوشههای گل باقیمانده و نیز باعث رسیدن آب و مواد غذایی بیشتر به جوانههای گل در حال تشکیل (جلوگیری از ریزش جوانه گل)، جهت تولید محصول سال آینده (سال کم بار) شده و نهایتاً بر روی تولید محصول یکنواخت (کاهش سالآوری) و افزایش تولید محصول اثر مثبت دارد. این عملیات بایستی در فصل خواب زمستانه انجام گیرد.
از بین بردن پاجوشها که دارای رشد عمودی هستند و نیز تنهجوشهای شاخههای اسکلتی که بر روي نفوذ نور اثر منفی دارند، الزامی است. این شاخهها مصرفکننده قوی آب و مواد غذایی هستند که با سایر اندامها رقابت مینمایند.
چنانچه نگهداری آنها به منظور رشد سبزینه بیشتر و پرکردن قسمت خالی تاج مدنظر باشد، بایستی زاویه انشعاب قائم آنها کاهش و به سمت شاخه افقی تا نیمهافقی هدایت شوند تا از رشد رویشی طولانی جلوگیری و زمینه تشکیل جوانه گل بر روی آنها فراهم گردد. جهت محدود نگه داشتن اندازه درخت، انجام هرس سربرداری و تنک شاخه بهصورت سالیانه الزامی است.
درخت پسته را همانند سایر درختان میوه سردسیری، همه ساله در زمستان هنگام خواب گیاه هرس مینمایند. هرس زمستانه باعث ضعف کمتر، تقویت بیشتر جوانههای گل باقیمانده، تقویت گیاه و ازدیاد شاخه و برگ درخت میگردد.
هرس شدید زمستانه باعث تأخیر در باردهی گیاه میگردد. در صورت وجود سرمای شدید در منطقه، بایستی هرس را پس از رفع سرما انجام داد. هرس تابستانه غالباً در مورد درختان جوان پسته قبل از باردهی انجام میشود و در درختان بالغ صرفاً جهت حذف پاجوش و شاخههای بیمار، خشک شده، معیوب و مانع که در مسیر رفت و آمد ادوات کشاورزی در باغ هستند، انجام میشود.
هرس درختان پسته در دنیا به دو روش دستی و ماشینی (مکانیکی) انجام میشود.
در درختان پسته با توجه به اینکه گردهافشانی از طریق باد انجام میشود و حرکت باد درون تاج روی میزان تشکیل میوه مؤثر است، حذف شاخهها به منظور جریان باد درون تاج نیز داراي اهمیت مضاعفی میباشد.
بسیاري از بیماریها و آفات، در سطح یا درون شاخههای خشکیده، زمستانگذرانی میکنند، از اینرو لازم است در تمام طول فصل سال و بهویژه در زمستان، تمام شاخههای شکسته و خشکیده بریده و سوزانده شوند.
این عمل بهخصوص در مبارزه با آفاتی مانند سوسک سرشاخهخوار پسته، پروانه چوبخوار، سوسکهای شاخک بلند و بیماری سرخشکیدگی شاخه پسته (ناشی از قارچ پسیلومایسس) از اهمیت زیادی بر خوردار است.
هرس فندق
فندق گیاهی یکپایه است که گلهای نر آن به صورت شاتونهای جانبی روی شاخههای یکساله تشکیل میشود. جوانههای گل ماده نیز به صورت جانبی و یا انتهایی روی شاخههای کوتاه یکساله تشکیل میشود.
درخت فندق نیز مانند هلو روی شاخههای یکساله محصول تولید میکند، لذا باید همه ساله هرس نسبتاٌ شدیدی روی آن انجام شود تا درخت وادار به تولید شاخههای بارده شود. فندق خاصیت پاجوشدهی زیادی دارد، بنابراین لازم است همه ساله عملیات پاجوشگیری و حذف نرکها تکرار شود.
منابع:
- مریم تاتاری، محمود رهنما. 1395. تربیت و هرس درختان میوه. سازمان جهاد کشاورزی استان اصفهان، مدیریت هماهنگی ترویج کشاورزی.
- رضا رضایی. 1398. تربیت و هرس درختان گردو. مؤسسه تحقیقات علوم باغبانی، پژوهشکده میوههای معتدله و سردسیری.
- علی اسماعیلپور. 1399. هرس باردهی درختان پسته. مؤسسه تحقیقات علوم باغبانی، پژوهشکده پسته.