3160
هرس باردهی درختان (انگور،انار، زیتون، سیب و گلابی)
هرس باردهی درختان به غیر از بهبود کیفیت رنگ میوه و افزایش نور بیشتر به درون تاج درخت فواید و مزایای زیادی دارد. در این مقاله هرس باردهی درختان میوه را مورد بررسی قرار خواهیم داد.
هرس درختان بارور یا به عبارت دیگر هرس شاخههای بارور بستگی به طول عمر آنها دارد. به عنوان مثال، شاخههای بارور معمولی بیش از یکبار تولید گل و میوه نمیکنند، بنابراین پس از بار دادن و تولید میوه باید در زمستان همان سال این شاخهها را هرس نمود.
سیخکها در گیاهان مختلف، طول عمرهای متفاوتی دارند، مثلا در سیب ۱۰ تا ۲۰ سال و در گلابی حدود ۲۰ سال عمر میکنند و پس از آن خشک میشوند.
در این هنگام باید شاخههایی که چنین سیخکهایی روی آنها قرار دارند را قطع و درخت را وادار به تولید شاخههای جدید کرد، تا هر کدام پس از چند سال، به صورت شاخههای حامل سیخکهای جوان بارور در آیند.
به هنگام هرس باردهی زمستانه لازم است شاخههای بیمار، خشک و شکسته از روی درخت حذف شوند. شاخههای مزاحم، در هم تنیده و روی همدیگر افتاده نیز حذف میشوند. همچنین نرکها، تنه جوشها و پاجوشها نیز در صورت وجود حذف میشوند.
هرس سیب و گلابی
در سیب و گلابی تشکیل میوه بر روی شاخههای دو ساله و مسنتر است، بنابراین هرس این درختان سبک است، زیرا هرس سنگین باعث رشد تعداد زیادی از شاخههای یکساله بدون بار و طویل شده که محصولدهی درخت را کم میکند.
در درختان سیب پیوند شده روی پایههای بذری، هرس شامل تنک کردن و حذف قسمتهای متراکم تاج، حذف شاخههای خشک، بیمار، ضعیف، نازک و غیربارده در محلهایی که انتشار نور ضعیف میباشد، است.
در سیب رشد سالیانه بیش از 20 تا 40 سانتیمتر مطلوب نیست. از طرفی، با توجه به اینکه اسپورها سه تا چهار سال میتوانند میوه دهند، لذا بهتر است هر چند سال یک بار، یک هرس مناسب صورت گیرد.
به عبارت دیگر تا زمانی که شاخههای کوتاه (اسپورها) میوه کافی تولید میکنند نباید هرس شوند، اما زمانی که از میزان باروری آنها کم شود، لازم است قسمتی از آنها را حذف نمود و درخت را با دادن کود و آب کافی تقویت نمود تا امکان تولید شاخههای بارده جدید میسر گردد.
لازم به ذکر است درختان سیب روی پایههای پاکوتاه بسیار شدیدتر هرس میشوند بدون این که خطر رشد رویشی زیاد آنها را تهدید کند.
در سیب و گلابی، هرس سه جوانه نیز کاربرد دارد. این هرس سه سال طول میکشد و پس از سه سال شاخههای بارور ایجاد خواهد شد.
به این منظور در سال اول سه جوانه روی شاخه باقی گذاشته و شاخه از بالای جوانه سوم قطع میشود. در سال دوم پایینترین جوانه روی شاخه تبدیل به میخچه شده و دومین جوانه برندی ساده را تشکیل میدهد. جوانه سوم در آن سال تبدیل به شاخه طویلی شده که از بالای دومین جوانه قطع خواهد شد. در سال سوم میخچه سال قبل تبدیل به لامبورد شده و برندی ساده نیز به برندی تاجدار تبدیل خواهد شد. در این سال شاخه از بالای برندی تاجدار حذف خواهد شد.
در گلابی نیز هرس طی سالیان باردهی بیشتر به حذف شاخههای پیر و خم شده در بخشهای تحتانی، باز کردن شاخهها و حذف نرکهای بخشهای مرکزی درخت، حذف پاجوشها و تنهجوشها و در مواردی کنترل رشد انتهایی درخت با استفاده از سربرداری بازوها انجام میگیرد.
درختان "به" هرس چندانی لازم ندارند. عمدتاً هرس روی شاخههایی اعمال میشود که از یک سمت درخت به سمت دیگر میروند و در وسط تاج درخت سایه میاندازند.
هرس انگور
در انگور نیز مشابه هلو تشکیل جوانههای گل روی شاخه سال جاری و میوهدهی روی شاخه یکساله است. در انگور 90 درصد شاخهها هرس میشود و تنها 10 درصد جوانهها باقی میماند.
به عبارتی هرس انگور از هرس هلو نیز شدیدتر است. هرس سبز نیز در انگور دو تا سه هفته بعد از تمام گل انجام میشود که مصادف با زمان تشکیل میوه است (خرداد ماه). در این هرس، جوانههای روی تنه اصلی حذف میشود.
اگر هرس زمستانه یا باردهی در انگور زودهنگام انجام شود، موجب تحریک فعالیت و رشد بوته شده و در نتیجه مقاومت به سرما را در بوته کاهش داده و ممکن است بوته انگور در اثر سرمای دیررس بهاره از بین برود.
بنابراین هرس باید تا حد امکان دیرتر انجام شود تا خطر سرمای دیررس بهاره رفع شود.
از طرف دیگر هرس را نباید زیاد به تعویق انداخت، زیرا اگر هرس انگور در اوایل بهار به تأخیر افتد، به طوریکه دمای خاک به بالای 10 درجه سانتیگراد برسد، از محل برشهای ایجاد شده در اثر هرس، مایعی به نام اشک مو خارج میشود که حاوی مواد قندی و هورمونها بوده و موجب تضعیف بوته مو میشود، بنابراین هرس انگور باید قبل از گرم شدن خاک در بهار انجام شود.
باید توجه شود که تشکیل خوشه در انگور بسته به نوع رقم در جوانههای سوم تا شانزدهم صورت میگیرد. به این منظور کلیه شاخههای نرک روی تنه باید حذف شود.
روی شاخهای که قرار است هرس شود، دو شاخه که به تنه نزدیکتر است نگه داشته میشود. شاخه نزدیکتر به تنه از بالای دو تا سه جوانه هرس میشود (هرس کوتاه) و شاخه دوم که از تنه دورتر است از بالای شش تا هفت جوانه حذف میشود (هرس بلند).
در شاخهای که هرس کوتاه شده و حاوی دو جوانه بود جوانه نزدیکتر به تنه از بالای دو تا سه جوانه و جوانه دوم از بالای شش تا هفت جوانه حذف میشود.
به این ترتیب هر سال روی شاخه نزدیکتر به تنه هرس کوتاه و بلند تکرار میشود. شاخهای که هرس بلند شده محصول داده و سال بعد به طور کامل حذف میشود. در سالهای خشکسالی و نیز در کشت انگور دیم، هرس به طور شدیدتری اعمال میگردد.
هرس انار
در مناطقی با زمستان سرد که احتمال سرمازدگی زمستانه وجود دارد تربیت انار به فرم چند تنه ارجحیت دارد، زیرا ممکن است از این چند تنه یک یا دو تنه از یخبندان جان سالم به در برد و در نتیجه باغدار مجبور به کفبر کردن درخت نشود. همچنین در مناطقی که احتمال آفتاب سوختگی تنه وجود دارد بهتر است درخت بصورت چند تنه تربیت شود.
در مناطقی با زمستان ملایم تربیت درخت انار بهصورت یک تنه قوی ارجح است. فرم تربیت محور مرکزی یا محور متغیر برای انار مناسب است.
انار در فرمهای تربیت دوتنه، سهتنه و چهار تنه از ارتفاع 30 سانتیمتری سربرداری میشود. در کلیه فرمهای هرس فقط به شاخههای انتخابی سال قبل اجازه رشد داده میشود و هرس پاجوشها وتنهجوشها ادامه مییابد. حذف شاخههای زاید روی دستکها و جلوگیری از رشد اضافی به منظور تقویت شاخهها و دستکهای انتخاب شده الزامی است. حذف تیغهای روی شاخههای اصلی انتخاب شده به تمیز بودن درخت کمک میکند.
با توجه به اینکه از سال چهارم و پنجم باید ارتفاع درخت نیز کنترل شود، لذا شاخههای اضافی و دارای رشد عمودی حذف میگردند، ولی باید توجه داشت که در فرم های مذکور از خالی کردن تاج درخت اجتناب گردد، زیرا این عمل باعث افزایش خسارت آفتاب سوختگی خواهد شد.
دستکهای بارده بر روی تنهها در جهات مختلف انتخاب میشوند به نحوی که هیچ یک از دستکها مزاحم دیگری نباشد. در هرس باید اجازه داد میوهها در قسمت سایه تاج درخت رشد کنند.
هرس خشک در اواخر زمان خواب درختان انار یعنی ماههای بهمن و اسفند و قبل از بیدار شدن درختان انجام میگیرد که شامل حذف شاخههای اضافی، خشک و سرمازده است.
حذف پاجوشهای جدید ایجاد شده را نیز میتوان تا اواسط بهار به تأخیر انداخت. این پاجوشها محل تجمع کلنی شتهها هستند و نگهداری آنها مانع افزایش جمعیت شته روی سرشاخهها میگردد.
هرس سبز تقریباً در تمامی ماههای رشد درخت، جز زمانی که شدت تابش آفتاب شدید است (خرداد، تیر و مرداد) انجام میگیرد و شامل حذف شاخههای مزاحم، نرکها و پاجوشها است.
حذف پاجوشها و نرکها در ماههای شهریور و اوایل مهر نیز به دلیل رقابت با میوه در جذب مواد غذایی، جهت افزایش وزن میوه در سال جاری اهمیت زیادی دارد.
هرس زیتون
زیتون از درختان همیشه سبز است، هرس این درخت با درختان خزاندار نظیر سیب، گلابی، هلو و ... متفاوت است. مفهوم هرس در زيتون فراتر از قطع شاخههای درختان است زیرا نتایج هرس این دو نوع درخت باهم متفاوت است و دامنه وسيعتری از عمليات تنك كردن يا حذف اندامها به روش معمول را شامل میشود.
درخت زيتون از بدو كاشت نياز به هرس دارد و به هرس كاملاً واكنش نشان میدهد. نتیجه اینکه هر چه هرس کمتر و ملایمتر باشد بهتر است، فقط با توجه به اینکه میوهها روی شاخههای سال قبل تشکیل میشوند، هرس ملایم باید طوری طراحی شود که همه ساله تعداد کافی از شاخههای جوان سال اول حفظ شود تا در سال بعد این شاخهها بار آورده و محصول مورد نظر را تأمین کنند.
چوب زيتون نرم است و بسته به رقم شاخههای داراي ميوه خميده میشوند، و درخت به آساني از جوانههای خوابيده شاخه توليد میكند.
بدين ترتيب كه روی انحنای شاخه ميوهدهنده (كه در اثر وزن ميوه خم شدهاند) شاخههای جديد توليد میشوند. در درختان جوان بارده، پاجوشها از مواد غذایی و رطوبت برای رشد و نمو و ایجاد اندامهای چوبی خود استفاده میکنند.
به این پاجوشها نباید اجازه رشد و نمو داده شود و بلافاصله پس از ظاهر شدن باید قطع گردند. در درختان سالمند و در حال نابودی کم بارده پاجوشها مفید هستند.
در این حال قویترین، سالمترین و مناسبترین پاجوشها را انتخاب و نگهداری و بقیه حذف میشوند، این پاجوشها پس از رشد کافی تبدیل به درختان بارآوری میشوند و جایگزین درخت سالمند اصلی که قطع شده است میشوند.
هرس بعد از برداشت ميوههای زيتون و در دوره استراحت درخت شروع میشود و تا قبل از شروع رشد و نمو ادامه دارد.
در مناطقی كه دارای زمستان سرد است باید از هرس زمستانه اجتناب كرد، زيرا حجم بيشتر تاج درخت نقش حفاظتی در برابر خطر سرمازدگی ايفا میكند.
پس از شروع جريان شيره نباتی زمانی كه پوست بهراحتی از چوب جدا میشود از انجام هرس خودداری شود، زيرا در اين شرايط زخمهای ايجاد شده در اثر هرس به خوبی ترميم نمیشوند.
انواع هرس در زیتون شامل هرس مرحله نونهالی، فرمدهی، باردهی و جوانسازی میباشد. در مرحله نونهالی كه 2 الي 4 سال طول میكشد، گياه دارای رشد زياد است و ميوهای توليد نمیشود.
در اين مرحله هرس بسيار كم فقط به منظور فرمدهی انجام میشود. هدف از فرم دادن درخت زيتون همانند ساير درختان ميوه، ايجاد اسكلت مناسب براي درخت جهت نگهداری اندامهای گياه و محصول در طول سالهای باردهی است.
عملیات هرس در مرحله نونهالی شامل حذف پاجوشها و نرکها، متعادل نمودن نمو قسمتهای فوقاني تاج، جلوگيری از روی هم افتادن شاخهها، كاهش رقابت بين شاخههای جانبی و محور اصلی، تحریك ايجاد شاخههای جانبی در نقاط خاص روی تنه اصلی و حذف شاخههايی كه به شكل نهايی درخت لطمه میزنند.
در هرس مرحله نونهالی تمامی شاخههايی كه به غير از شاخههای انتخاب شده رشد میكنند، بايستی حذف شوند. پس از كاشت نهال تمامی شاخههای جانبی كه در زير ارتفاع حدود 80 سانتيمتری رشد كرده باشند، باید حذف شوند.
البته در مناطق با تابش شديد آفتاب، ارتفاع كمتر (حدود 40 سانتيمتر) در نظر گرفته میشود. در سال دوم حدود 5 شاخه در جهات مختلف انتخاب میكنيم (با حفظ ليدر مركزی) كه در آینده اسكلت اصلی درخت را تشکیل میدهد. در مناطق با تابش آفتاب زياد به دليل جلوگيری از سوزش تنه، تنه اصلی كوتاهتر در نظر گرفته میشود.
هرس فرمدهی زیتون
فرمهای معمول تربيت نهالهای جوان شامل جامی (در مناطقی كه تابش آفتاب كم است، توصيه میشوند)، محور مرکزی (در اكثر مناطق زيتونكاری از اين روش استفاده میشود) و کروی (در مناطقی كه تابش آفتاب زياد است كاربرد دارد و ميوه در قسمت داخلی تاج تشكیل میشود) میباشد.
هرس در دوره باردهی زیتون
در اين دوره رشد رويشی به مقدار كافی وجود دارد، اما مقدار آن كمتر از دوره نونهالی است. در طول دوره بلوغ درختان از نسبت برگ به چوب بيشتری برخوردارند، لذا هرس بايد طوری انجام گیرد كه باعث نفوذ بيشتر نور به داخل تاج شود تا كیفيت میوهها بهتر و برداشت نيز آسانتر شود.
در طول اين مرحله از زندگی درخت، هرس بايد بتواند دوره باردهی درخت را حتیالامکان طولانی سازد. در صورت بیدقتی در امر هرس يا عدم هرس، سالآوری تشديد میشود و كميت و کیفيت محصول كاهش مییابد.
براي جلوگيری از كاهش محصول بايد از انجام هرس شديد بر روی درختان مسن و بارده خودداری شود.
هرس جوانسازی زیتون
این نوع هرس روی درختان پيری كه باردهی آنها زياد مطلوب نيست، صورت میگیرد. لذا باغداران توجه لازم را ندارند و محصول خوبی هم از آنها برداشت نمیشود.
هزينه برداشت محصول اين درختان به دليل بلند بودن شاخهها و خارج از دسترس بودن ميوه توليدی بيشتر از درختان جوان است.
با پير شدن درخت نسبت بين مواد غذايی جذب شده از ريشه درخت و مواد غذايی توليد شده در برگ درختان به هم خورده كه نتيجه آن كاهش عملكرد درختان و شديدتر شدن تناوب باردهی در زيتون (درخت زيتون اصولاً جزء درختان داراي تناوب در باردهی است) است.
در صورت نیاز به اطلاعات بیشتر از قسمت های مشاوره کشاورزی آنلاین و یا مشاوره تلفنی کشاورزی با کارشناسان متخصص آریس در ارتباط باشید.
منابع
- مریم تاتاری، محمود رهنما. 1395. تربیت و هرس درختان میوه. سازمان جهاد کشاورزی استان اصفهان، مدیریت هماهنگی ترویج کشاورزی.
- عزیز صمدی. 1393. هرس درختان سیب. سازمان جهاد کشاورزی آذربایجان شرقی، مدیریت هماهنگی ترویج کشاورزی، اداره رسانههای آموزشی.
- مجتبی اسکندری، حمید عطالر. 1395. هرس درختان زيتون. نشرآموزش كشاورزی.
- محمودرضا نوری. 1384. تربیت و هرس درختان سردسیری و خشک. حوزه ترویج و نظام بهرهبرداری مازندران.