14116
آموزش صفر تا صد احداث باغ انگور و نکات پرورش انگور
انگور یکی از مهم ترین محصولات کشاورزی در ایران و جهان است. در این مقاله از گلآریس با نحوه پرورش و احداث باغ انگور، مناسب ترین محیط، دما، و خاک و ... آشنا خواهیم شد.
احداث و پرورش باغ انگور
انگور از نظر سطح زیرکشت و میزان محصول یکی از مهمترین میوههای ایران و دنیا به شمار میآید. برای تولید محصول اقتصادی میبایست از زمان انتخاب محل باغ تا میوهدهی و برداشت، اصول علمی و مدیریت صحیح در باغ به اجرا گذاشته شود.
ایران از نظر تولید و صادرات کشمش در دنیا جایگاه مهمی داشته و به ترتیب در رتبههای هفتم و سوم قرار دارد. انگور در ایران از لحاظ تولید میوه در بین سایر محصولات باغی جایگاه اول را دارد.
شرایط محیطی مناسب برای احداث باغ انگور
بهترین مناطق برای توسعه انگورکاری مناطقی با تابستان طولانی و خشک و زمستانهای خنک میباشند. مناطق با رطوبت نسبی بالا برای کاشت انگور مناسب نمیباشد. بارندگی در زمان گلدهی موجب اختلال در روند گردهافشانی و نهایتاً کاهش تشکیل میوه در برخی ارقام میگردد.
نیازهای گیاهی درخت انگور
کاشت انگور بیشتر در عرض جغرافیایی 49 -34 درجه و ارتفاع از سطح دریا 1400 -200 متر انجام گرفته و تا شیب 60 درصد نیز قابل کشت میباشد. حداکثر دمای قابل تحمل برای انگور 40 -38 درجه سانتیگراد میباشد و دمای مطلق 15- درجه سانتیگراد به انگور خسارت میزند.
طول دورهی رشد انگور بین 5 تا 6 ماه در سال میباشد. میانگین دما در طول دوره رشد 24-20 درجه سانتیگراد است و درجه حرارتهای بالا یا پایین بر میزان باروری و عملکرد محصول تأثیر سوء دارد. در چنین تنشهای دمایی، نمو ریشهی گیاه به تأخیر میافتد و این امر باعث پیری پیش از بلوغ و پژمردگی، کاهش سرعت رشد اندام و کوتاه شدن زمان رسیدگی میوه میشود.
تابش آفتاب و میزان مناسب دما، باعث بالا رفتن کیفیت انگور میشود چرا که میزان قند، اسید و مزه گس انگور بستگی مستقیم به تابش آفتاب دارد. مقدار رطوبت مورد نیاز در طی گردهافشانی 50 -35 درصد میباشد. انگور برای بیداری از خواب زمستانه، به 2 تا 3 ماه سرمای زمستانی نیازمند است برای تأمین نیاز سرمایی انگور، دمایی بین 7-0 درجه سانتیگراد لازم میباشد.
انگور از سن 5-4 سالگی شروع به باردهی میکند و عمر اقتصادی آن 70 -65 سال میباشد. وضعیت تلقیح در انگور به صورت خود بارور و عامل گردهافشانی آن باد میباشد.
شرایط و محدودیتهای خاک برای انگور
انگور میتواند در اغلب خاکها رشد کرده و محصول بدهد و حساسیت خاصی نداشته و اغلب محدودیتهای معمول خاک ( شوری و قلیائیت نسبی) را به خوبی تحمل میکند. همچنین در برابر آهک خاک حساس نبوده و حتی در خاکهایی که حاوي 50% آهک هستند به خوبی رشد مینمایند، اما بایستی تا حد امکان از خاکهای سنگین فاقد زهکشی و خاکهای همراه با نمک فراوان پرهیز نمود.
خاکهای عمیق با زهکشی خوب برای رشد انگور بسیار مناسب هستند. بهترین اسیدیته یا pH خاک برای کاشت مو 7 -6 میباشد. EC مناسب خاک برای انگور، کمتر از 2000 میلیموس بر سانتیمتر میباشد. انگور به زیادی درصد سدیم قابل تبادل (ESP) حساس میباشد به طوری که مقدار مطلوب آن در مراجع معتبر بین 2 تا 10 اعلام شده است.
استفاده از مواد آلی در کنار کودهای شیمیایی پرمصرف و کممصرف میتواند در جذب هر چه بهتر عناصر مؤثر باشد. به علاوه اینکه خصوصیات فیزیکی خاک و قابلیت نگهداری رطوبت را نیز بهبود میبخشد و فعالیـت میکروارگانیسمهای خاک نیز بهتر خواهد شد.
بهترین زمان نمونهبرداري از خاک، قبل از احداث باغ است. زمان مناسب نمونهبرداری از خاک پس از احداث باغ، با توجه به منطقه از اواخر زمستان تا اوایل بهار به صورت مرکب در بین ردیفها و از قسمت سایهانداز درخت از دو عمق 30-0 و 60-30 سانتیمتری میباشد.
تراکم کاشت
انگور گیاهی چندساله، چوبی، خزانکننده و بالارونده است که دارای ریشه قوی و طویل و منشعب با قدرت نفوذ 3 تا 4 متر به صورت طولی و عرضی میباشد. در مناطق معتدل فاصله کاشت بین دو ردیف 3 متر و فاصله روی ردیف 2 متر در نظر گرفته میشود، که در این حالت حدود 1600-1500 بوته در هکتار کاشته میشود.
در مناطق گرم فاصله بین ردیفها به 2/5 متر کاهش مییابد. باید توجه داشت که در صورت کم بودن فواصل کاشت امکان استفاده از ماشینآلات کاهش خواهد یافت. کاشت بایستی بر اساس نقشه کاشت و پس از تقسیمبندی زمین و در نظر گرفتن خیابانهای اصلی و فرعی و بادشکن صورت گیرد. جهت کاشت باید بر اساس شیب و باد غالب منطقه و شدت تابش خورشید تعیین گردد.
بستر کاشت مناسب برای پرورش انگور
ابتدا با ایجاد چند پروفیل در محل احداث باغ نفوذپذیری طبقات خاک بررسی میشود. پس از تایید مناسب بودن شرایط، با استفاده از بیل مکانیکی یا توسط کارگر کانالهایی با حداقل عمق 5/1 متر در محلهای تعیین شده برای کاشت حفر میشود. در صورتی که لایه غیرقابل نفوذ وجود داشته لازم است در زمان بسترسازی این لایه توسط ادوات مناسب شکسته و حذف شود.
ضروری است آزمون آب و خاک برای تشخیص بافت خاک، عناصر غذایی موجود در خاک و کیفیت آب آبیاری جهت تنظیم برنامه تغذیهای درختان انجام شود. با افزودن ماده آلی و یا کمپوست به بستر کاشت، علاوه بر تأمین بخشی از مواد غذایی مورد نیاز درخت میتوان ظرفیت نگهداری آب در خاک را افزایش داد.
انتخاب رقم مناسب برای پرورش انگور
انگور دارای ارقام متعددی میباشد که هرکدام نیازهای خاص خود را دارند. درصورتی که رقم مناسب برای کاشت در منطقه انتخاب نگردد بعد از چند سال صرف هزینه به دلیل اقتصادی نبودن تولید، مجبور به تعویض رقم خواهیم شد. لذا توصیه میشود که با بررسی دقیق و مشورت با کارشناسان مربوطه نسبت به تعیین ارقام مناسب برای کاشت در منطقه تصمیم گرفته شود. رقمهای پرلت، فلیم، تامسون، فیستا و .... از جمله ارقام مهم انگور میباشند.
ازدیاد و تکثیر انگور
انگور به روشهای مختلف از جمله کشت بذر، قلمهزدن، پیوند، خوابانیدن و کشت بافت تکثیر میشود. مرسومترین روش تکثیر در ایران استفاده از قلمه میباشد.
بهتر است قلمههایی با طول 25 تا 30 و قطر 1 الی 2 سانتیمتر از درختان مادری عاری از آفات و بیماری انتخاب و سپس در خزانهای که از قبل آماده شده کاشته شوند.
قلمهها پس از ریشهدار شدن و در زمان مناسب به محل اصلی باغ انتقال داده میشوند. کاشت قلمه در گلدانهای پلاستیکی میباشد. در صورت استفاده از این روش امکان انتقال نهال به زمین اصلی در ماههای مختلف سال وجود دارد.
تربیت و هدایت
یکی از عملیات ضروری در باغات انگور هدایت و تربیت درختان میباشد. منظور از تربیت، شکل و فرم دادن به بوتههای جوان است. هدایت درختان انگور شامل: فرم پاچراغی (گوبله)، خزنده، ایستاده (داربستی) میباشد.
آبیاری انگور
انگور گیاهی مقاوم به کمآبی است، اما نقش آبیاری در باغات انگور برای رشد و بقای درخت الزامی است. نیاز آبی بسته به شرایط و رطوبت نسبی منطقه از 6000 تا 8000 مترمکعب درسال میباشد. در شرایطی که بارندگی به میزان 270 تا 1100 میلیمتر باشد میتوان انگور را به صورت دیم کشت نمود، البته ذکر این نکته ضروری است که در مناطقی که حداقل میزان بارندگی برای کشت دیم انگور را دارا هستند باید بخش قابلتوجهی از بارش سالانه در دوره رشد و نمو انگور رخ دهد.
به طوری که حتی در مناطقی که میزان بارندگی متوسط آنها بین 400 تا 600 میلیمتر در سال است، به دلیل پراکندگی بارندگی ممکن است تاکستانها با مشکل کمبود آب مواجه باشند. در صورتی که با عدم بارش روبرو شدید آبیاری تکمیلی میتواند نقش به سزایی در ظهور خوشه گل و کمک به افزایش تولید میوه داشته باشد.
کاهش آبیاری موجب کوچک ماندن اندازه حبه و شیرینتر شدن میوهها میگردد. هر گیاهی از جمله انگور تا یک حدود مشخصی املاح و آب شور را تحمل میکند، بنابراین در ابتدا انجام آزمایش کیفی آب آبیاری، آنالیز مواد و عناصر موجود در آن و مقایسهی آن با مقادیر استاندارد و توصیه شده برای انگور الزامی میباشد.
یونهایی که به طور معمول براي تعیین کیفیت آب آبیاري اندازهگیري میشوند شامل کربنات، بیکربنات، کلر، سدیم، منیزیم، بر، پتاسیم، کلسیم و سولفات میباشد. درختان میوه نسبت به یون کلر حساسیت قابل توجهی دارند به طوري که حداکثر مجاز میزان کلر در عصارهی اشباع خاک برای انگور بیدانه و انگور سیاه به ترتیب 25 و 10 میلی اکی والان در لیتر میباشد، البته بوته انگور از غلظت 7 میلی اکی والان در لیتر کلر در آب آبیاري دچار افت عملکرد میشود.
انگور حساسیت زیادی به غلظت یون بُر دارد و بر همین اساس غلظت مجاز این عنصر در آب برای انگور حداکثر بین 1-0/5 قسمت در میلیون (ppm) در منابع معتبر ذکر گردیده است. آبیاری باغات انگور در گذشته به روش غرقابی و در سالهای اخیر به روش قطرهای صورت میگیرد که در روش قطرهای راندمان آبیاری افزایش یافته است.
با توجه به نیاز آبی در مراحل مختلف رشدی اصولاً 4 مرحله بحرانی در انگور وجود دارد:
- مرحله شکفتن و رشد جوانهها
- مرحله قبل از گلدهی و تشکیل میوه
- مرحله بعد از لقاح و تشکیل میوه
- مرحله رنگگیری تا برداشت
با در نظر گرفتن مراحل فوق میتوان دور و زمان آبیاری را تعیین و به کار گرفت. بایستی توجه داشت جهت سهولت در امر برداشت بهتر است نسبت به کاهش دور آبیاری اقدام نمود.
تغذیه انگور
کمبود یا زیاد بودن عناصر غذایی از سلامت و باروری درخت میکاهد. بنابراین شناخت نیازهای غذایی درخت یکی از مهمترین عوامل در تولید بهینه محصول میباشد. با بررسی نتایج آزمون آب و خاک و برگ میتوان به عناصر غذایی مورد نیاز درختان پی برد.
بهترین زمان برای آزمون برگ پس از تشکیل میوه و بهترین برگها برای انجام آزمون، برگهای مقابل خوشهها میباشند که به صورت تصادفی انتخاب میگردند. با مقایسه میزان عناصر غذایی موجود در گیاه با حد بحرانی میتوان توصیه کودی برای گیاه انجام داد. در جداول زیر حد بحرانی عناصر غذایی پرمصرف و کممصرف در برگ درخت انگور ذکر شده است.
حد بحرانی عناصر غذایی پر مصرف در برگ (درصد) | |
عناصر غذایی پرمصرف | درصد |
ازت | 3- 1/7 |
فسفر | 0/5 -0/15 |
پتاس | 2 -1/5 |
کلسیم | 3 -1 |
منیزیم | 1/5 -0/3 |
حد بحرانی عناصر غذایی کممصرف در برگ (ppm) | |
عناصر غذایی کممصرف | ppm |
بر | 100 - 30 |
آهن | 300 - 40 |
منگنز | 150 - 30 |
روی | 100 - 25 |
از جمله راههای پی بردن به کمبود یا زیاد بودن عناصر مورد نیاز درختان، توجه به علائم ظاهری برگ، میوه و رشد درخت میباشد. عناصر غذایی از طریق خاک در اختیار گیاه قرار گرفته و توسط ریشه جذب میشوند. نیاز غذایی گیاه را میتوان با افزودن مستقیم کودهای مورد نیاز به خاک تامین نمود.
همچنین میتوان عناصر غذایی را از طریق آب آبیاری در محدوده ریشه و یا به صورت محلولپاشی مواد غذایی در اختیار گیاه قرار داد. بهترین زمان محلولپاشی صبح و یا عصر و زمانی است که دمای محیط کمتر از 29 درجه سانتیگراد و رطوبت نسبی بالا (بیش از 70 درصد) باشد، اما سرعت باد زیاد نباشد. محلول مورد استفاده باید pH پایین داشته باشد و ترکیبات استفاده شده اثر سوء نداشته باشند.
آفات، امراض و علفهای هرز باغهای انگور
انگور مانند سایر درختان میوه دارای آفات و امراض مختلفی میباشد. کرم خوشهخوار، کرم برگخوار، زنجره مو، شپشک آرد آلود، کنه مو، کرم سفید ریشه، زنجرک مو و تریپس و .... از جمله مهمترین آفات انگور هستند.
بیماریهای مهم انگور نیز شامل لکه زیتونی مو، پوسیدگی سفید خوشه انگور، گال باکتریایی مو، آنتراکنوز مو، قارچ پوسيدگی سیاه مو، سفیدک پودری، سفیدک دروغی، کپک خاکستری، انواع نماتد مو و ویروس بادبزنی مو و .... میباشند.
از جمله مهمترین علفهای هرز باغات انگور میتوان به تلخه، مرغ، انواع چچم، شیرین بیان، پیچک صحرایی، قیاق، نی، چسبک، سس درختی، تلخ بیان، تاج خروس، گونههای اسفناج وحشی، اویارسلام، کنگر وحشی، سلمه تره و .... اشاره کرد.
منابع
مهرزاد مستشاری، اعظم خسروینژاد، احمد بایبوردی، مجید بصیرت، احمد اخیانی، محمدحسین سدری، عزیز مجیدی.1395. راهنمای تغذیه گیاهی انگور. مؤسسه تحقیقات خاک و آب.
رضا قادری، محمد قاسمی و محمد زنديانی.1390. آفات و بيماریهای مهم انگور. سازمان جهاد كشاورزی استان كردستان. مديريت هماهنگی ترويج كشاورزی.
حسن محمودزاده. 1399. اصول فنی هرس خشک و سبز انگور. معاونت آموزش و ترویج کشاورزی، دفتر شبکهی دانش و رسانههای ترویجی. نشر آموزش کشاورزی.
محمد کریمی. 1396. برنامهریزی آبیاری در باغات انگور. مؤسسه تحقیقات فنی و مهندسی کشاورزی. دفتر شبکه دانش و رسانههای ترویجی. نشر آموزش کشاورزی.
سمیرا علی، فاطمه خدایی چگنی و وحید اسدزاده. 1393. آفات مهم باغ انگور. سازمان جهاد کشاورزی استان تهران. مديريت هماهنگی ترويج كشاورزی.
عزیز صمدی و علی رخافروز. 1390. کاشت و پرورش انگور. سازمان جهاد کشاورزی استان آذربایجان شرقی. مديريت هماهنگی ترويج كشاورزی. اداره رسانههای آموزشی.
حسين خبازجلفايی و شيما عظيمی. 1399. مديريت بيماریهای مهم تنه و ريشه انگور. مؤسسه تحقيقات گياهپزشکی کشور.
رضا قادری. محمد قاسمی. 1394. تشخیص و مبارزه با آفات و بیماریهای مهم انگور. سازمان جهاد کشاورزی استان کردستان. مديريت هماهنگی ترويج كشاورزی.
عنایتاله تفضلی، حسن روشننژاد، سید محمد تقی لقمانی، مجیدرضا پاکاری و فاطمه شیبانی 1393. احداث و نگهداری باغ انگور. مديريت هماهنگی ترويج استان فارس.