پرلیت چیست؟ مزایا و انواع کاربرد

پرلیت (Perlite) چیست؟

پرلیت در واقع سنگی معدنی از انواع پوکه می‌باشد. پرلیت سفید رنگ است و نام آن از لغت فرانسوی پرل به معنای مروارید (صدف) گرفته شده است. این ماده معدنی که محصولی تجاری و صنعتی است از موادی مثل دیاکسید سیلیکون، اکسید آلومینیوم، اکسید سدیم، اکسید پتاسیم، اکسید آهن، اکسید منیزیم و اکسید کلسیم تشکیل شده است.

پرلیت نوعی سنگ آتشفشانی در گرید سیلیسی می‌باشد که در هزاران سال پیش در اثر انجماد گدازه‌های آتشفشانی آب مولکولی (5-2 درصد) در خود ذخیره کرده و این موضوع موجب به‌وجود آمدن صنعت پرلیت منبسط در جهان شده است.

در این صنعت توسط حرارت بین 400 تا 1300 درجه سانتیگراد آب موجود در داخل آن خارج شده و این عمل باعث می‌شود تا ماده خاکستری داخل آن تغییر رنگ داده و ماده‌ای سفید رنگ به نام پرلیت ایجاد گردد. از نظر تجاری و اقتصادی هر سنگ شیشه‌ای بدون در نظر گرفتن ترکیب و یا خاستگاه پیدایش آن، بتواند با دمایی نزدیک به 860 تا 1200 درجه سانتیگراد منبسط شود و ماده‌ای با وزن مخصوص کم پدید آورد، پوکه پرلیت نامیده می‌شود.

فرآیند تشکیل پرلیت با گرم کردن سنگ شیشه‌ای تا دمای بسیار بالا در حدود (850-900 درجه سانتیگراد) انجام می‌شود. این کار باعث می‌شود رطوبت داخل شیشه به بخار تبدیل شود و سنگ را 7 تا 16 برابر اندازه اصلی خود منبسط و گسترش دهد. این انبساط بخار، پرلیت را از یک سنگ تیره متراکم به یک محصول سبک و سفید و تبدیل به گرانول‌های پرلیتی می‌کند.

در واقع هنگامی که در یک دمای مناسب سریعاً پرلیت را حرارت دهیم، ساختار سیلیکات آن نرم شده و آب‌ها شروع به بخار شدن، باد کردن یا گسترش جرم چسبناک به کف حباب سیلیکات شیشه‌ای می‌کنند و باعث ترکیدن آن می‌شود. پاپ کورن آتشفشانی لقبی برای این ماده معدنی می‌باشد.

ماده اصلی در ساختار شیمیایی پرلیت میزان سیلیس موجود در دانه خام می‌باشد که هر چه میزان آن بالاتر از گرید ۶۰ باشد خاصیت متخلخل و انبساط بیشتری در دمای خاص خود می‌گیرد. باید توجه داشت که اگر میزان اسیدیته پرلیت منبسط خنثی نباشد موجب کاهش یا افزایش عناصر آهن (Fe)، آلومینیوم (Al) و منگنز (Mn) می‌شود که خود در بحث گیاه‌شناسی موجب ضرر و زیان فراوانی می‌شود.

ویژگی‌های پرلیت

• چگالی کم
• تخلخل هوای زیاد
• قابلیت ذخیره آب اضافی
• ثبات دانه و دائمی بودن
• غیرقابل احتراق (کلاس ضد آتش A1)
• پشتیبانی سازه‌ای بالا در برابر بارهای استاتیک و پویا
• عایق حرارتی، ضدصدا
• مقاوم در برابر رطوبت
• سازگار با محیط زیست به دلیل بازیافت و دفع آسان آن
• غیرسمی و pH خنثی دارد.

موارد کاربرد پرلیت

از جمله موارد کاربرد پرلیت می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• صنعت کشاورزی و پرورش گل و گیاه
• گلخانه
• ساختمان سازی و بتن (جایگزین مناسب بلوک‌های یونولیتی)
• به عنوان ایزولاسیون یا عایق در پالایشگاه‌ها و پتروشیمی
• صنایع کاغذسازی،کاشی و سرامیک
• ساخت الکترود، ساخت سیمان و فیبر شیشه‌ای
• ریخته‌گری
• فیلتراسیون
• سنگشور کردن پارچه های جین

خاک پرلیت

خاک پرلیت (Perlit Soil)، خاک‌های سفارشی با مخلوط‌های یکدستی از پرلیت دانه درشت - متوسط الکشده و یک افزودنی دیگر مانند پیتماس، کوکوپیت، ورمیکولیت هستند که برای تمام منظورهای گلکاری مناسب می‌باشند. در برخی موارد می‌توان مستقیماً از کیسه‌های حاوی مخلوط استفاده نمود، بدین ترتیب هزینه‌های نیروی کار و تجهیز گلخانه به حداقل مقدار کاهش می‌یابد.

کاربرد پرلیت در کشاورزی

پرلیت قادر است ۴ الی ۸ برابر وزن خودش آب جذب کند و دچار آبگرفتگی نشود، در نتیجه می‌تواند پس از آبیاری‌های متعدد مواد غذایی را درون خود ذخیره کرده و از خروج آن جلوگیری کند. ساختار میکروسکوپی پرلیت که از انواع بستر کشت هیدروپونیک بوده، به شکلی می‌باشد که با توجه به داشتن حفره‌های زیاد با اینکه پر از آب می‌باشد، ولی در حفره های خود حدودا 20 درصد اکسیژن نگه می‌دارد و به واسطه ادغام اکسیژن و آب سبب افزایش کیفیت خاک می‌گردد. بدین صورت که با نگهداری آب و اکسیژن در خود به هوادهی و آبرسانی به خاک کمک کرده و تغذیه گیاهان را بهبود می‌دهد.

این ماده معدنی با مخلوط شدن در خاک، تأثیر مثبتی بر روی زمین و گیاه دارد. از آنجا که در مقابل تراکم بیش از حد خاک جلوگیری می‌کند به طور قابل توجهی باعث بهبود هوادهی می‌گردد. با جذب آب نیز از آبگرفتگی جلوگیری می‌کند. پرلیت توزیع یکنواخت ماده مغذی خاک در اطراف ریشه گیاه را تشویق می‌کند و از آنها را در برابر انجماد و گرمای بیش از حد محافظت می‌کند. پرلیت حتی بدون مخلوط شدن با خاک نیز خود را با موفقیت ثابت کرده است و بستر جالب و مفیدی برای رشد گیاهان محسوب می‌شود. از این رو پرلیت در کشاورزی کاربرد فراوان دارد.

پرلیت در هیدروپونیک به طور عمده برای تکثیر گیاهان استفاده می‌شود، زیرا خاک پرلیت معدنی، خنثی و استریل است. خاک پرلیت نسبت به سایر مواد، رشد گیاه و جوانه‌زنی را تشویق کرده و باعث رشد سریع گیاهچه می‌شود. می‌توان با مخلوط کردن آن با پیت یا کوکوپیت، به عنوان خاک گلدان از آن استفاده کرد. برخلاف پیت یا کوکوپیت، خاک پرلیت خیلی راحت تجزیه نمی‌شود، بنابراین می‌توانید سال‌های زیادی پرلیت را ذخیره و استفاده کنید. مخلوط خاک پرلیت از هوادهی و زهکشی بسیار مناسبی برخوردار است.

در نتیجه پرلیت از ریشه‌های گیاه در برابر پوسیدگی جلوگیری می‌کند. احتمالاً افزودن پرلیت سریعترین راه برای افزایش زهکشی خاک باغ است. می‌توان بسته به نیاز 10٪ – 50٪ پرلیت به خاک اضافه کرد. هرچه درصد پرلیت بیشتر باشد، جریان هوا برای ریشه بیشتر خواهد بود، اما باید مواد مغذی بیشتری به سطح خاک اضافه کرد زیرا بیشتر مواد مغذی با آب اضافی تخلیه می‌شوند.

پرلیت اگرچه یک ماده طبیعی است اما از آنجایی که حاوی کربن نیست یک ماده آلی محسوب نمی‌شود بلکه یک ماده معدنی است، ولی برای مقاصد کشاورزی می‌توان آنرا یک ماده ارگانیک در نظر گرفت زیرا پردازش آن فقط شامل گرمادهی است و تغییر خاصی در این ماده صورت نمی‌گیرد.

مزایای پرلیت در کشاورزی

1. این ماده غیرسمی، تمیز، عاری از بیماری و علف هرز، بسیار سبک و کار با آن آسان است.
2. پرلیت به دلیل استریل بودن، از ایجاد آفت جلوگیری می‌کند.
3. پرلیت برخلاف مواد آلی دیگر پوسیده نمی‌شود و خاصیت خود را در خاک برای مدت زمان بسیار زیادی حفظ می‌کند.
4. آبرسانی به ریشه گیاهان.
5. هوادهی و رساندن اکسیژن کافی به ریشه گیاهان.
6. به دلیل عایق گرما بودن از تغییرات دمایی در کشت گیاه جلوگیری می‌نماید.
7. سبک شدن بستر کاشت گیاه.
8. امکان استفاده در کشتهای هیدروپونیک و کشتهای بدون خاک.
9. کاهش صدمات وارده به نشا در هنگام انتقال به زمین اصلی.
10. بهترین ترکیب در خاک‌های سنگین یا رسی به منظور جلوگیری از ایجاد سله.
11. نبود تاثیر شیمیایی به علت داشتن اسیدیته خنثی که تاثیری بر قلیایی یا اسیدی بودن خاک ندارد.
12. پرلیت بدلیل سفید بودن و عایق بودن و در نتیجه انعکاس نور خورشید، از هر گونه تغییرات ناگهانی در دمای خاک و ایجاد شوک به ریشه گیاه جلوگیری می‌نماید.

به طور کلی می‌توان مزایای پرلیت را در موارد زیر خلاصه کرد:

 اصلاح سیستم هوادهی و آب‌دهی خاک، افزایش قدرت نگهداری آب و مواد غذایی و تغذیه مداوم گیاه،pH  خنثی و عدم اختلال در رشد طبیعی گیاه، عدم ایجاد تغییر ناگهانی در دمای خاک، پیشگیری از اثرات منفی علف‌های هرز و حشرات موذی، عدم ایجاد اختلال در ساختمان خاک، صرفه‌جویی در مصرف آب، صرفه اقتصادی.