شته خالدار یونجه - علائم و راه های درمان

شته خالدار یونجه (Spotted alfalfa aphid)

یونجه با نام علمی Medicago sativa یکی از محصولات اصلی و مهم‌ترین گیاه علوفه‌ای کشور می‌باشد. از آفات متعددی که به این گیاه خسارت وارد می‌کنند می‌توان به شته خالدار یونجه با نام علمی Therioaphis trifolii buckten اشاره کرد که تاکنون از استان‌های مختلف ایران گزارش شده است.

گیاهان میزبان و علائم

میزبان اصلی این آفت یونجه است ولی روی سایر گیاهان نظیر شبدر نیز مشاهده می‌شود. گیاهان آلوده ابتدا زرد شده و سپس در اثر تداوم خسارت به رنگ قهوه‌ای درمی‌آیند. زردی گیاهان به دلیل وجود ماده سمی در بزاق حشره می‌باشد که در زمان تغذیه وارد گیاه میزبان می‌شود.

آلودگی در مزارع ابتدا به صورت لکه‌ای بوده و سپس کل مزرعه را در بر می‌گیرد. علائم آلودگی به این شته در یونجه‌زارهای تازه استقرار یافته بیشتر بوده و سبب خشک شدن مزرعه می‌شود ولی در مزراع قدیمی‌ ضعف بوته‌ها را به همراه دارد. از دیگر علائم آسیب شته خالدار، بی‌رنگ شدن رگبرگ‌ها برگ‌های تازه در انتهای گیاه می‌باشد که اصطلاحاً آن را نواری شدن رگبرگ می‌نامند. آلودگی به شته خالدار یونجه علاوه بر کاهش کیفیت علوفه خشک سبب کاهش وزن آن نیز می‌شود.

این حشره با ترشح عسلک زیاد سبب بهم چسبیدن برگ‌ها شده و همچنین محیط مناسبی برای رشد قارچ مولد دوده یا فوماژین در روی برگ‌ها را فراهم می‌کند و در نتیجه سبب تشدید خسارت می‌شود. شته خالدار یونجه همچنین ناقل بیماری‌های ویروسی نظیر موزاییک رگبرگ شبدر قرمز و ویروس کاهو می‌باشد.

این آفت در حال حاضر در اکثر مزارع یونجه ایران دیده می‌شود ولی خسارت آن اقتصادی نیست و اگر جمعیت شته از 20 عدد در هر ساقه بیشتر شود باید مبارزه انجام گیرد.

شکل‌شناسی شته خالدار یونجه

جمعیت ماده بی‌بال به شکل بیضی با رنگ زرد و در مواردی سبز با قفسه سینه زرد رنگ می‌باشد. این حشره دارای شاخک‌های تیره با بند سوم زرد رنگ بوده و در سطح پشتی شکم 6 ردیف برآمدگی وجود دارد که از هریک از آن‌ها مو خارج شده است و اطراف این برجستگی‌ها قهوه‌ای رنگ می‌باشد. طول بدن شته حدود 1/3 تا 2 میلی‌متر بوده و دارای دمی گرزی‌شکل و خرطوم کوتاه می‌باشند.

حشرات ماده بالدار بکرزا به رنگ سبز مایل به زرد بوده و طول شاخک آن‌ها بیشتر از طول بدن می‌باشد و در سطح پشتی شکم مجهز به 7-10 عدد مو می‌باشند که قاعده آن‌ها برآمده و قهوه‌ای رنگ است. طول بدن 1/6 تا 2/4 میلی‌متر می‌باشد.

زیست‌شناسی

شته خالدار یونجه زمستان را به صورت حشرات ماده‌ بالدار بکرزا داخل بقایای گیاهی در مزرعه یونجه سپری می‌کند ولی در مناطقی با زمستان‌های معتدل و گرم به فعالیت خود ادامه می‌دهد.

این حشرات در اوایل بهار، پس از مساعد شدن هوا شروع به تولید پوره می‌کنند و هر حشره ماده روزانه 1-6 عدد پوره و در طول عمر خود حداکثر 100 نوزاد تولید می‌کند. تولیدمثل آن‌ها ارتباط مستقیمی با دما و رطوبت محیط دارد و در رطوبت نسبتا کم و دمای پایین زادآوری آن‌ها کاهش یافته و به روزانه 1-2 عدد می‌رسد.

فرم بالدار شته به آسانی با باد پراکنده شده و می‌تواند به مسافت‌های دور منتقل شود. سرما و باران‌های شدید در بهار و همچنین گرمای زیاد تابستان به جمعیت شته خالدار آسیب جدی وارد می‌کند. این حشره در قسمت‌های پایینی و معمولاً در لابلای بوته‌ها زندگی می‌کند. به طور کلی این حشره گرمادوست بوده و معمولاً در اواسط  تابستان در یونجه‌زارها دیده می‌شود.

روش‌های کنترل

اولین گام در کنترل شته خالدار یونجه، کنترل زراعی با کاشت ارقام مقاوم می‌باشد که نقش بسیار موثری در کاهش جمعیت آفت دارد.

این آفت و سایر شته‌های یونجه در حال حاضر توسط دشمنان طبیعی کنترل می‌شوند و نیازی به مبارزه شیمیایی نمی‌باشد. از برخی از دشمنان طبیعی شته‌ها که در کنترل جمعیت آن‌ها در مزارع یونجه مؤثر هستند می‌توان به لارو بالتوری و کفشدوزک‌های خانواده Coccinellidae اشاره کرد که تعداد 9 گونه از کفشدوزک‌های این خانواده در مزارع یونجه شناسایی شده‌­اند.

علاوه بر این شکارگرها در مزارع یونجه عوامل دیگری نظیر کنه شکارگر (Anystis baccarum) و بالتوری (Chrysoperla carnea) وجود دارند که با تغذیه از شته‌ها نقش بسیار مهمی را در کاهش جمعیت آن‌ها ایفا می‌کنند. لذا هرگونه اقدام بازدارنده باید با لحاظ نمودن حفظ و حمایت از این عوامل کنترل بیولوژیک انجام گیرد.

با توجه به اینکه شته خالدار یونجه بیشترین خسارت را به یونجه‌زارهای در حال استقرار وارد می‌کند و همچنین بدلیل گرما دوست بودن آن‌ها، خودداری از کاشت تابستانه یونجه در مناطقی که خطر هجوم آفت وجود دارد توصیه می‌شود. در زمان طغیان آفت اگر جمعیت شته از 20 عدد در هر ساقه بیشتر شود مبارزه شیمیایی با آفتکش‌‌هایی نظیر پیریمیکارب با نسبت 0/5 تا 0/7 کیلوگرم در هکتار در اواخر فصل بهار و همزمان با افزایش دما با نظر کارشناسان توصیه می‌گردد.​