کرم گلوگاه انار و بهترین روش های مبارزه با آن

کرم گلوگاه انار (Ectomyelois ceratoniae) آفت کلیدی و از عوامل مهم کاهش کمی و کیفی محصول انار در ایران است. این آفت چند میزبانه است که علاوه بر انار به پسته، انجیر، زردآلو، بادام، هلو، گلابی، سیب، به، گردو و خرما نیز خسارت می‌­زند.

   

کرم گلوگاه انار قسمتی از باغداری انار است و حذف کامل این آفت ناممکن است و تنها با یک برنامه جامع مدیریتی می­توان خسارت­‌های ناشی از این آفت را به حداقل ممکن تقلیل داد و محصولی سالم تولید نمود. به طور کلی خسارت وارده این آفت به میوه انار بین 15 تا 80 درصد برآورد شده است.

مشخصات ظاهری آفت کرم گلوگاه انار و مراحل رشد آن

حشره کامل، شب پره کوچکی به رنگ خاکستری است. عرض بال­‌های باز این پروانه 24 میلی­متر است. طول بدن این حشره حدود 10 میلی­متر می­‌باشد. تخم آن بیضوی و کمی کشیده که در ابتدا به رنگ قرمز و به تدریج سفید متمایل به زرد می­‌شود. لارو حشره در سنین بالا مایل به قهوه‌­ای است. شفیره به رنگ قهوه‌­ای و به طول 9 و عرض 3 میلی­متر می‌­باشد.

کرم انار، زمستان را به صورت لارو می­‌گذراند. این لارو از زمان برداشت محصول تا آخر فروردین سال بعد در این مرحله باقی می‌­ماند. کرم گلوگاه انار دوره فعالیت طولانی دارد. این فعالیت از زمان گلدهی درخت انار تا زمان برداشت محصول ادامه دارد.

ماده‌­ها پس از جفت­گیری بر روی پرچم‌­ها، در داخل تاج میوه تخم‌­ریزی می­‌کنند. یک حشره ماده در هر نوبت تخم‌­ریزی، حدود 100 عدد تخم می­‌گذارد. پس از باز شدن تخم­‌ها، لاروها خود را به قاعده یا کف تاج می­‌رساند و سوراخی در آنجا به وجود می­‌آورد.

از این راه به داخل میوه وارد می‌­شود و از دانه‌­ها تغذیه می­‌کند. در یک میوه، ممکن است تا 4 عدد لارو وجود داشته باشد.

دوره فعالیت لاروها، حدود 18 تا 23 روز است. محل فعالیت لاروها در میوه از روی پوست میوه به صورت لکه و ترکیدگی مشخص می‌­شود. بیشتر اوقات لاروها پس از پایان دوره فعالیت دوباره وارد تاج میوه می­‌شوند و تبدیل به شفیره می­‌گردند.

دوره شفیرگی 7 تا 10 روز طول می­‌کشد. آفت کرم انار می‌­تواند در یک سال 4 تا 5 نسل تولید کند. آشکار شدن حشره کامل از آخر اردیبهشت شروع می­‌شود و تا حدود یک ماه ادامه دارد.

    

 

نحوه خسارت زدن کرم گلوگاه انار

پوسیدگی میوه‌­ها:

 با ورود لاروها به درون میوه، قارچ­‌های پوسیدگی و کپک نیز کم­کم به داخل میوه­‌ها وارد می­‌شوند و به این ترتیب، میوه­‌ها را آلوده می‌­کنند. پوسیدگی، بدترین نوع خسارت است، زیرا موجب نامرغوبی و از بین رفتن میوه می­‌شود.

     

ترکیدگی میوه‌ها:

با پیشروی لارو در داخل میوه انار به خصوص در قسمت نزدیک به پوست آن، میوه دچار ترکیدگی می­‌شود. توجه داشته باشید که ترکیدگی ممکن است به دلیل وضع آب و هوای منطقه هم ایجاد شود.

ریزش میوه با شروع حمله آفت:

ریزش در نسل اول آفت به دلیل ریز بودن میوه‌­ها تا حدودی شدید است. ولی در نسل‌­های بعدی آفت، با درشت شدن میوه، ریزش محدود می­‌گردد. به طور کلی، مقدار ریزش میوه‌­ها پس از حمله آفت حدود 30 تا 70 درصد خواهد بود.

     

روش­‌های مختلف کنترل آفت و جلوگیری از خسارت آن

مبارزه شیمیایی با کرم گلوگاه انار:

تحقیقات نشان داده است مبارزه شیمیایی برای کنترل کرم گلوگاه انار اثری ندارد. زیرا لارو این آفت در داخل تاج میوه قرار دارد. بنابراین سم‌پاشی بر روی آن اثری نمی­‌گذارد. بنابراین تنها از طریق روش­‌های تلفیقی جهت کنترل آفت اقدام می‌­شود.

روش­‌های زراعی:

1- انتخاب رقم مناسب:

 اصولی‌­ترین و آسان‌­ترین روش برای کاهش خسارت کرم گلوگاه انار، استفاده از ارقام مقاوم یا متحمل به آفت می‌­باشد. هم­چنین از کشت مخلوط با سایر درختان میوه مانند انجیر و پسته که میزبان کرم گلوگاه انار هستند، خودداری شود.

2- رعایت اصول کاشت نهال:

 جهت کاشت نهال درخت انار بعد از حفر گودال و خاک­برداری، آن را با خاک زراعی همراه با کود آلی (خاک برگ یا کود دامی کاملاً پوسیده) پر می­‌کنند. نهال می­‌بایست به گونه‌­ای کاشته شود که طوقه آن بالاتر از سطح خاک قرار گیرد و به هیچ وجه اطراف طوقه، خاک ریخته نشود. خاک­های شنی - رسی با عمق و تهویه مناسب برای رشد انار توصیه می‌­شود.

3- فاصله کاشت درختان:

رعایت فاصله مناسب بین درختان، امکان استفاده بهتر از مواد غذایی خاک را برای درختان فراهم می­‌کند. از طرفی به خاطر داشتن فضای کافی در خاک و هوا، رشد ریشه و تاج به راحتی میسر می‌­شود. فاصله کاشت برای ارقام دارای رشد رویشی متوسط حداقل 3/5 × 2/5 متر و برای ارقام دارای رشد رویشی قوی حداکثر 4 × 4 متر توصیه می­‌گردد. به منظور کاهش آفتاب سوختگی، جهت ردیف‌­های کاشت شمالی- جنوبی انتخاب می‌­شود.

4- آبیاری درختان:

آبیاری درختان باید به صورت منظم، با توجه به نیاز آبی درخت و بافت خاک صورت گیرد. اولین عارضه‌­ای که در شرایط تنش آبی و نوسانات آبیاری بروز می­‌کند، ترکیدگی میوه انار است که به دنبال آن، طغیان آفت را در پی خواهد داشت. در صورت تنش آبی، شب پره کرم گلوگاه انار تغییر رفتار داده و به جای تاج میوه، شکاف­‌های حاصل از ترکیدگی میوه را برای تخم گذاری انتخاب می‌­کند.

در این حالت تعداد لاروهای موجود در میوه گاهی به بیش از 10 عدد می­‌رسد. از این رو جمعیت آفت به شدت افزایش یافته و به صورت طغیانی در می‌­آید. بنابراین جمعیت بالایی از آفت برای سال بعد در باغ ذخیره می­‌شود. شرایط تنش آبی، فعالیت دشمنان طبیعی آفت را از جمله زنبور تریکوگراما نامساعد می­‌کند.

5- تقویت درختان:

تغذیه بهینه درختان می‌­تواند مقاومت درختان انار در مقابل آفات را تحت تأثیر قرار دهد. به طور کلی می­‌توان یک سوم کود نیتروژن و تمام کود فسفاته و پتاسیمی را همراه با کود دامی، حداکثر یک ماه قبل از تورم جوانه­‌ها مصرف کرد.

یک سوم کود نیتروژنه پس از ریزش کامل برگ­‌ها و یک سوم کود نیتروژن باقیمانده به فاصله دو ماه پس از تقسیط دوم مصرف شود. کودها را می­توان در نیمه خارجی سایه انداز تاج درخت به صورت چالکود و یا کانال­کود استفاده کرد.

6- هرس درختان:

 انجام هرس زمستانه و هرس سبز در فصل رشد (به حدی که باعث آفتاب سوختگی میوه نشود)، حذف شاخه­‌های مریض و بدشکل که محل خوبی برای فعالیت آفت هستند، موجب جلوگیری از فعالیت آفت می­‌شود.

حذف شاخه­‌های اضافی موجب می­‌شود غذای بیشتری به شاخه­‌های سالم برسد که منجر به افزایش مقاومت درختان در مقابل آفت می‌­شود.

7- نگهداری پوشش سبز کف باغ:

ایجاد پوشش سبز بین ردیف‌­های درختان باعث افزایش رطوبت نسبی محیط باغ شده و کمک مؤثری در کاهش تبخیر آب از سطح گیاه و خاک و آفتاب سوختگی می­‌نماید. شرایط اقلیمی مناطق کشت و کار انار که دارای تابستان‌­های گرم و خشک هستند، ایجاب می‌­کند جهت حفظ و حمایت از زنبورهای پارازیتوئید از جمله زنبورهای تریکوگراما و سایر دشمنان طبیعی کرم گلوگاه انار نسبت به کاشت گیاهان گلدار و شهدزا یا علوفه ­ای مانند رازیانه، شوید، بومادران، ماشک و شبدر در بین یا روی ردیف­های کاشت درختان انار اقدام شود.

8- حفظ بهداشت محیط باغ:

 انجام به موقع عملیات دفع علف­‌های هرز، هرس شاخه‌­های خشک و آلوده در فصل رشد، جمع­‌آوری به موقع میوه‌­های آلوده، حذف ارقام غیراقتصادی، عدم نگهداری بقایای ناشی از هرس و یا حذف درختان و علف‌­های هرز در باغ، مديريت علف‌­هاي هرز چند ساله، شخم و یخ‌­آب زمستانه و جلوگیری از تنش‌­های رطوبتی در فصل گرما از الزامات بهداشتی باغات انار می‌­باشند.

سایر روش­‌های مبارزه غیرشیمیایی با کرم گلوگاه انار:

1- جمع‌­آوری انارهای آلوده:

انارهای پوسیده و باقیمانده بر روی درخت و ریخته شده در کف باغ و باقیمانده در انبارها باید در فصل زمستان، تا اواخر اسفند ماه جمع‌­آوری گردند تا ذخیره­ی زمستانه این آفت کاهش یابد. علاوه بر میوه­‌های انار، میوه­‌های سایر درختان میزبان آفت نیز که احیاناً در باغ وجود دارند باید جمع‌­آوری شوند. در طول فصل داشت نیز انارهای آلوده روی درختان و ریخته شده در زیر درختان به ویژه میوه‌­های آلوده به نسل اول آفت (اواسط تیر) جمع‌­آوری ­شوند.

2- پرچم‌­زدایی و تاج تراشی:

تخم‌­ریزی شب پره کرم گلوگاه انار روی پرچم‌­های واقع در تاج گل و میوه انار صورت می­‌گیرد. بنابراین پس از خشک شدن پرچم‌­ها، حدود 2 تا 3 هفته پس از اوج گل­دهی درختان انار (دهه آخر خرداد) به عبارتی دیگر 5 تا 6 هفته پس از ظهور اولین گل انار پرچم‌­زدایی میوه‌های انار صورت می­‌گیرد. این کار به وسیله دستگاه‌­های تاج تراش موجود انجام می‌­شود.

3- پوشش‌­گذاری تاج میوه:

راه اصلی ورود کرم گلوگاه انار از طریق تاج میوه می­‌باشد. لذا پوشاندن تاج میوه مانع تخم­‌ریزی شب پره کرم گلوگاه انار روی اندام زایشی گل می‌­شود. سه نوبت پوشش‌گذاری گل­ها و میوه‌­های انار با استفاده از پوشش توری پارچه­‌ای مش 40 در زمان‌­های 2، 4 و 8 هفته پس از ظهور اولین گل انار و یا دو بار پوشش‌­گذاری تاج میوه‌­های انار با پلیمر 0/25 درصد صمغ گیاهی، به فواصل 2 تا 3 هفته در خرداد منجر به کاهش خسارت این آفت می‌­شود.

استفاده از جلب­‌کننده‌­ها و دورکننده‌­ها:

1- فرومون جنسی:

از فرومون­‌ها علاوه بر تعیین زمان اوج ظهور حشرات کامل، برای شکار انبوه حشرات نر قبل از جفت‌­گیری و هم­چنین اخلال در جفت­‌گیری استفاده می­‌شود.

تله­‌گذاری و شکار حشرات نر در ابتدای فصل منجر به کاهش جمعیت نسل­‌های بعدی خواهد شد. فرومون مصنوعی کرم گلوگاه انار در تله‌­ی دلتای سفید رنگ آغشته به چسب، در ارتفاع 1/5 متری سطح زمین نصب می‌­شود. کپسول فرومون هر 2 تا 4 هفته و تله دلتا در صورت نیاز تعویض می‌­شود.

می­توان به جای فرومون مصنوعی از شب پره‌­های ماده باکره به تعداد دو عدد در هر تله درون ظروف کوچک توردار استفاده کرد. در این تله­‌ها به فواصل سه روز حشرات ماده جدید جایگزین می­‌شوند. کارایی فرومون مصنوعی تفاوتی با شب پره­‌های ماده ندارد.

2- کائولین:

کائولین ماده‌­ای معدنی است که با ایجاد پوشش سفید رنگ روی درختان انار باعث دور شدن شب پره آفت از باغ و ممانعت از تخم‌‍­ریزی آنها روی میوه انار می­‌شود.

محلول‌پ­اشی درختان انار با کائولین فرآوری شده با غلظت 5 درصد، در چهار نوبت و به فاصله 4 هفته انجام می­‌شود. کاربرد توأم روش پرچم‌­زدایی میوه‌­ها در خرداد ماه و 4 نوبت محلول­‌پاشی با کائولین تا 90 درصد آلودگی به این آفت را کاهش می­‌دهد.

3- آنغوزه:

بوی مایع گیاه آنغوزه برای حشرات ماده کرم گلوگاه خاصیت دورکنندگی داشته و روی رفتار تخم‌­ریزی آن­ها اثر بازدارندگی دارد. استفاده از این روش به تنهایی روش مناسبی نیست و استفاده از فرومون جنسی و آنغوزه در کنار هم مفید می­‌باشد.

مبارزه بیولوژیکی با کرم گلوگاه انار:

مهم‌­ترین دشمن طبیعی کرم گلوگاه انار، زنبور پارازیت تریکوگراما است. لاروهای این زنبور از جنین تخم آفت تغذیه می­‌کنند و آن­‌ها را از بین می­‌برند. رهاسازی زنبور در محیط باغ انجام می­‌شود. این رهاسازی اکثراً در مرحله پیش شفیرگی زنبور صورت می­‌گیرد. بهترین زمان رهاسازی قبل از طلوع خورشید و یا بعد ازغروب می‌­باشد.

الزامی است قبل از رهاسازی زنبورها، باغ آبیاری گردد. رهاسازی­‌های بعدی به مدت 10 تا 15 روز یک بار، تا زمان چیدن محصول، تکرار می‌­شود. رهاسازی پیش شفیره­‌های استاندارد زنبور تریکوگراما، بر مبنای زمان اوج تخم‌­گذاری آفت و مهم‌­تر از همه در شرایط مناسب دمایی و رطوبتی منطقه برنامه­‌ریزی و اجرایی گردد.

     

فن‌­آوری هسته‌­ای:

روش نابارورسازی کرم گلوگاه انار با استفاده از روش هسته‌­ای برای کنترل کامل آفت با پرتودهی شفیره­‌های جوان و مسن با پرتو گاما امکان‌پذیر شده است. در این روش حشرات نابارور رهاسازی شده، با حشرات موجود در طبیعت جفت‌­گیری می‌­کنند که نتیجه­‌ی آن تولید تخم­‌های نابارور و کاهش جمعیت آفت در طبیعت است. با این روش درصد آلودگی به حداقل رسیده است.

منابع

• اکرم السادات امینی. 1385. مبارزه با کرم گلوگاه انار. حوزه ترویج و نظام بهره­‌برداری استان قم.
• مصطفی صیاد نصیری. 1394. کرم گلوگاه انار. سازمان جهاد کشاورزی استان اصفهان. مدیریت هماهنگی ترویج کشاورزی. اداره رسانه­‌های آموزشی ترویجی.
• محمد سعیدی امامی. 1395. اصول مدیریت کرم گلوگاه انار. سازمان جهاد کشاورزی استان اصفهان. مدیریت هماهنگی ترویج کشاورزی.
• سعيده نوربخش. 1400. فهرست آفات، بيماری‌ها و علف‌های هرز مهم محصولات عمده کشاورزی آفت­کش‌ها و روش‌های توصيه شده جهت کنترل آن‌ها. سازمان حفظ نباتات معاونت کنترل آفات.